Από τη Σοφία Γουργουλιάνη
Με τις λέξεις web και streaming να έχουν εισβάλλει ξαφνικά, και ενδεχομένως οριστικά, στα στόματα και στις ζωές των πάσης φύσεως θεατρόφιλων και εργαζόμενων στο θέατρο, ο Ανδρέας Φλουράκης με το έργο του "Πυραμίδες" (σε σκηνοθεσία Διαμαντή Καραναστάση), την πρώτη ελληνική, αμιγώς ψηφιακή παράσταση διαθέσιμη στην ιστοσελίδα του Θεάτρου Τέχνης, αποδεικνύει πως το θέατρο ζει, βασιλεύει, αναπνέει κι αποπνέει μόνο "θεατρίλα" ακόμη και στις νέες του αυτές εκδοχές.
Με αφορμή, λοιπόν, τις "Πυραμίδες" του, κάναμε μια κουβέντα για τις θεατρικές και προσωπικές "πυραμίδες" που κλήθηκαμε βίαια να ανέβουμε, για την νεα (;) θεατρική σκηνή και πραγματικότητα και για την πόλη που αφήνουμε άδεια και μας αφήνει μόνους.
Η αναβίωση του radio-play, η δυνατότητα για live streaming, τα web-plays βοηθούν το θέατρο να φτάσει πιο κοντά στο ευρύ κοινό; Κάνουν με κάποιο τρόπο το θέατρο μια πιο «ανοιχτή» μορφή τέχνης;
Κάθε εποχή δημιουργεί επιπρόσθετους τρόπους ανάγνωσης των παραδοσιακών ειδών. Οι παραπάνω είναι τέτοιοι σημερινοί τρόποι ανάγνωσης του θεατρικού είδους χωρίς να είναι θέατρο καθαυτό, με την ίδια λογική που μια θεατρική διασκευή ενός κλασσικού μυθιστορήματος δεν είναι μυθιστόρημα, ούτε καν μια ραδιοφωνική ανάγνωσή του. Η εποχή των κλειστών θεάτρων έχει ανάγκη τούτα τα θεατρόφιλα, μεικτά, υβριδικά είδη που διαμεσολαβούνται μιντιακά, είδη που δεν παύουν να δημιουργούν τις δικές τους περισσότερο ή λιγότερο ενδιαφέρουσες εκδοχές θεατρικότητας.
Οι νέες αυτές μορφές θεατρικής παραγωγής αποτελούν σημάδια των καιρών ή δυναμικές τάσεις που θα συνεχίσουν να συνυπάρχουν με το «παραδοσιακό» θέατρο;
Μόνο ο χρόνος θα δείξει αν τέτοιες μορφές δημιουργήθηκαν περιστασιακά και θα αρθεί η δυναμική τους όταν επιστρέψουμε στην όποια κανονικότητα. Είναι πολλοί παράγοντες που καθορίζουν αν μια νέα μορφή ή τάση επιφέρει ουσιαστικές διαφορές στο βασικό της είδος.
Πότε συμβαίνει αυτό;
Όταν σημαντικοί δημιουργοί του είδους εμπλακούν χρησιμοποιώντας αυτές τις νέες μορφές ή τάσεις για ουσιαστικά καλλιτεχνικούς λόγους.
Αυτό που λέμε «παραδοσιακό» θέατρο θα γνωρίσει αλλαγές ως προς την μορφή και τα εκφραστικά του μέσα μετά την πανδημία;
Θα δείξει. Σίγουρα τέτοιες αλλαγές δεν γίνονται ούτε από επιχειρηματίες ούτε από διαφημιστές, ούτε από αυτούς που κάνουν δημόσιες σχέσεις ή καταπιάνονται με ζητήματα πολιτιστικής πολιτικής. Πραγματικές αλλαγές γίνονται όταν ο καλλιτέχνης συναισθανόμενος την εποχή του αποφασίζει να χρησιμοποιήσει τις εξελίξεις και τις τάσεις της για να πει, για να δημιουργήσει, για να κατασκευάσει κάτι άλλο, πιο ταιριαστό με την συνθήκη που βιώνει, κάτι κόντρα στο σίγουρο, κάτι που κι ο δημιουργός ο ίδιος δεν γνωρίζει πώς θα εισπραχθεί, αλλά και δεν τον ενδιαφέρει. Ένας καλλιτέχνης αξίζει να τοποθετείται στις αλλαγές που φέρνει η εποχή πάνω στη ζωή, στην κοινωνία και στην τέχνη ως πρόκληση και όχι ως εμπόδιο, ως πεδίο έμπνευσης κι όχι με γκρίνια και με μεμψιμοιρία.
Οι μικρές θεατρικές σκηνές μοιάζουν να απειλούνται. Πόσο τις έχει ανάγκη το θέατρο ως ζωντανές κοιτίδες πολιτισμού;
Η ιστορία δείχνει πως οι καινούργιες τάσεις του θεάτρου, οι δοκιμές, οι ρήξεις και οι πειραματισμοί ως προς τη φόρμα και το περιεχόμενο έρχονται συνήθως από μικρά φυτώρια. Χωρίς μικρά φυτώρια τα πράγματα θα αρχίσουν να γίνονται λιγότερο επικίνδυνα και η τέχνη τρέφεται από το αχαρτογράφητο και, φυσικά, το επικίνδυνο.
Είναι η πανδημία, τελικά, τρόπος να ανακαλύψουμε νέες ταυτότητες συλλογικά ή μεταβάλλεται σε μέσο για διάρρηξη του κοινωνικού ιστού και αναπόφευκτη πόλωση;
Η πανδημία καθαυτή είναι μια συνθήκη που στα πλαίσια της πραγματικότητάς μας μπορεί να χρησιμοποιηθεί αναλόγως. Αν αφήσουμε την πανδημία να χρησιμοποιηθεί αποκλειστικά για το κέρδος έτσι και θα γίνει. Το ζητούμενο, τουλάχιστον για εμάς τους καλλιτέχνες, είναι να παρέμβουμε χρησιμοποιώντας την συνθήκη που έχουμε για λόγους κρίσιμους, για να κάνουμε νέες προτάσεις σε θέματα και μορφές, για να ανιχνεύσουμε νέες δημιουργικές δυνατότητες ώστε η τέχνη να εξακολουθεί να συνδέεται αισθητικά και ουσιαστικά με τα ζητούμενα της ζωής. Δεν πρέπει να αφήσουμε την τέχνη να γίνει προϊόν περισσότερο από το σημείο που θα χάσει τους λόγους της ύπαρξής της, έναν προς έναν. Πρέπει να την κατευθύνουμε με σκοπό την εμβάθυνση, την κριτική, την βελτίωση του κόσμου μας και να την αφήσουμε με την σειρά της να μας κατευθύνει, να την εμπιστευτούμε.
«Οι πυραμίδες» είναι ιστορίες αστικής μοναξιάς με πρωταγωνιστές αποτυχημένους με βάση τα κοινωνικά στερεότυπα. Είναι αυτή η μοναξιά μια προσωρινή κατάσταση ή κάτι που προκαλεί αναπόδραστα η ζωή στην πόλη.
Από τότε που οι καλλιτέχνες του τέλους του δέκατου ένατου αιώνα ανακάλυψαν τη μοναξιά της μεγαλούπολης έχουν αλλάξει και συζητηθεί πολλά. Σίγουρα αυτή η μοναξιά του εγκλεισμού που βιώνουμε έχει επιπρόσθετες ιδιότητες. Καλύπτεται από προσχήματα “φιλίας” και επικοινωνίας μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, που επιπλέον παρέχουν δυνατότητες επαγγελματικής κανονικότητας, online συναντήσεων, πολύωρων διαδικτυακών συνομιλιών, ακόμα και συναθροίσεων από πλατφόρμες που γίνονται όλο και περισσότερες. Οι διαφυγές του ανθρώπου σήμερα που απομονώνεται στον κατ’ οίκον εγκλεισμό του είναι πολλές ως προς την ιντερνετική επαφή του με τους άλλους, ως προς την αγορά προϊόντων, διασκέδασης και τέχνης μέσω του διαδικτύου. Όμως πολλές είναι και οι πιθανότητες να φανούν με τρόπους απρόβλεπτους και τα όλο και μεγαλύτερα κενά που έρχονται στο προσκήνιο από τις νέες συνθήκες αλλοτρίωσης. Στην Ελλάδα έχουμε μάθει να υποψιαζόμαστε όλες τις συλλογικότητες και έτσι η μοναξιά μας γίνεται ακόμα μεγαλύτερη. Στις «Πυραμίδες» μπορεί να εντοπίσει κανείς μια απομόνωση υπαρξιακή πλάι στον θάνατο ως φυσική συνέχεια της ζωής και στη ζωή ως φυσική συνέχεια του θανάτου.
Στον μονόλογο “η δεύτερη ταινία” ακούμε την ατάκα «Κάποιος πρέπει να φωνάξει πως θα τις φτιάξουμε τις πυραμίδες. Δεν έχει σημασία αν δεν το κάνουμε.» Είναι η προσωπική «πυραμίδα» του καθενός η λύση στην αστική αυτή «αποτυχία» ή οι «πυραμίδες» που πρέπει να χτίσουμε είναι συλλογικές;
Γενιές ανθρώπων πέθαναν χτίζοντας τα συγκεκριμένα μνημεία της ιστορίας τους. Μπορεί ο απλός άνθρωπος να μην είναι φαραώ και η πυραμίδα του να είναι διαφορετική και μικρότερη, σε κάθε περίπτωση όμως η πυραμίδα του καθενός διαμορφώνεται αναπόφευκτα από συλλογικότητες. 
Ποια ήταν η έμπνευση πίσω από τις «Πυραμίδες»;
Έναν αιώνα πριν, όταν επικρατούσε παγκοσμίως μια αντίστοιχη κρίση με την τωρινή, ενδυναμώθηκε η φιλοσοφία του πεσιμισμού και η απαισιοδοξία. Η αίσθηση ότι η ανθρώπινη ζωή είναι μια μακρά πορεία προς τον θάνατο και πως στην ουσία ένα πράγμα που μπορεί να κάνει το άτομο σε αυτή την αμετάκλητη φθορά είναι να μνημειοποιήσει της ζωή του, αισθητικοποιώντας την. Έναν αιώνα μετά, από την αρχή της πανδημίας και του πρώτου lockdown, παρατήρησα πάρα πολλούς να ανεβάζουν στο ίντερνετ όλο και περισσότερες φωτογραφίες τους. Φωτογραφίες από προηγούμενα καλοκαίρια, από προηγούμενες παραστάσεις, από αγαπημένες ταινίες και βιβλία, από προηγούμενες σχέσεις, φωτογραφίες από ταξίδια, σε θάλασσες και βουνά, φωτογραφίες δίπλα σε διάσημους, φωτογραφίες από την παιδική ηλικία, αγκαλιά με ηλικιωμένους γονείς, με παππούδες και γιαγιάδες, με ανήλικα παιδιά, τόσες πολλές φωτογραφίες με κόρες και γιους, με γάτες και σκύλους, μαζί με φωτογραφίες δεξιώσεων, γάμων, από βαφτίσια, πάρτι… Και όχι μόνο φωτογραφίες, αλλά και κείμενα από το χθες και για το χθες. Μικρά και μεγάλα. Τόσα κείμενα με αναμνήσεις από το σχολείο, από τον στρατό, από το πανεπιστήμιο, επικήδειους για γονείς, φίλους, συνάδελφους και αγαπημένους καλλιτέχνες, πολλούς επικήδειους, ή στον αντίποδα, αναρτήσεις «λευκώματος» σχολικής τάξης δεκαετίας του ογδόντα, αυτά είναι και τα αγαπημένα μου. Εν πολλοίς, πολλές οι αναμνήσεις, πολύ προσωπικό υλικό από το παρελθόν. Σαν, αφού σταμάτησε η πραγματική μας ζωή, να αρχίσαμε να ζούμε την παλιά μας πραγματική ζωή. Σαν να είμαστε ένα βήμα πριν το τέλος και, ακόμα κι άνθρωποι νεαρότεροι, να αναπολούν με μανία τον βίο τους. Αν μπορούσε ο καθένας να γράψει την αυτοβιογραφία του, οι περισσότεροι πιστεύω πως θα το έκαναν, πως θα πίστευαν πως θα άξιζε να το κάνουν. Η πυραμίδα δεν δηλώνει απλώς τον θάνατο είναι και πάνω από όλα ένα μνημείο, σχεδόν μυθικό. Ο άνθρωπος είναι το γνωστό φθαρτό πλάσμα με την επίγνωση του τέλους του, κάτι το οποίο τον κάνει δραματικό ως ον. Στις μέρες μας θα έλεγα και λίγο κωμικό. Βιώνοντας σήμερα αυτή την παρωδία του επικείμενου τέλους σε διάφορα επίπεδα, σαν να προσπαθούμε λίγο περισσότερο από παλιά να φτιάξουμε τον μύθο μας, να στήσουμε μια μνημειώδη υπόμνηση της παρουσίας και του περάσματός μας από τον κόσμο αυτό. Κάτι που βρίσκω ανθρώπινο και τρυφερό.
Το έργο είναι γραμμένο για να γίνει αποκλειστικά web παράσταση;
Οι Πυραμίδες ολοκληρώθηκαν την Άνοιξη του 2020. Αμέσως μετά την ολοκλήρωσή τους ήρθε η πρόταση από τη διευθύντρια του Θεάτρου Τέχνης να γίνουν διαδικτυακή παράσταση. Κρυφή ελπίδα του συγγραφέα είναι να τις δει φυσικά και επί σκηνής.
Η παράσταση προβάλλεται μέσω της ιστοσελίδας του Θεάτρου Τέχνης εδώ
Διαβάστε επίσης:
