«Έιναι στενό, σκοτεινό και υγρό και μυρίζει σα χώμα νωπό» είναι τα λόγια που επαναλαμβάνει η Τερέζ καθ΄όλη τη διάρκεια του έργου.
Ο Εμίλ Ζολά (1840-1902), ήταν ένας επαναστάτης Γάλλος λογοτέχνης που προκαλούσε την κοινή γνώμη με ό,τι κι αν έγραφε. Εκπρόσωπος του Νατουραλισμού, χαρακτηρίζεται από τη ρεαλιστική γραφή του που αποτυπώνει τα ήθη και τα πάθη της γαλλικής κοινωνίας του 19ου αιώνα.
Τα δύσκολα παιδικά του χρόνια με στερήσεις και κακουχίες σε κρύα σκοτεινά δωμάτια, σε σοφίτες σκιαγραφούνται στα μυθιστορήματα του και στην «Τερέζ Ρακέν» (1867) που αποτελεί το πρώτο του σημαντικό έργο και το αντικείμενο της κριτικής μας. Ακολουθεί «Η Ταβέρνα» (1877), το αριστούργημα του για τον αλκοολισμό και τη φτώχεια της εργατιάς και η περίφημη «Νανά» (1880), που όπως και η «Τερέζ Ρακέν» ξεσηκώνει θύελλα αντιδράσεων με την ηρωίδα πόρνη που διαφθείρει την ελίτ του Παρισιού. Το 1885 μας δίνει το κορυφαίο έργο του «Ζερμινάλ», όπου καταγράφει τις απάνθρωπες συνθήκες εργασίας στα ανθρακωρυχεία. Το 1898 τον βρίσκει να υπερασπίζεται τον Ντρέιφους με επιστολή του στον Γάλλο Πρόεδρο, το περίφημο «Κατηγορώ» που σόκαρε εκ νέου την κοινή γνώμη και διακύβευσε τη φήμη του.
Λίγα χρόνια πριν την παράφορη ηρωίδα «Τερέζ Ρακέν» του Ζολά, ο Μπαλζάκ γράφει την «Ευγενία Γκραντέ» (1833) και το 1837 ο μοναδικός Φλωμπέρ την εμβληματική του ηρωίδα «Μαντάμ Μποβαρύ», η οποία επηρέασε την παγκόσμια λογοτεχνία. Η Τερέζ Ρακέν είναι ένα μανιφέστο μοντερνισμού προκειμένου ο συγγραφέας της να γνωρίσει στον λογοτεχνικό κόσμο το θηριώδες δικαίωμα, του να είσαι ο εαυτός σου με κάθε τίμημα. Η Τερέζ γίνεται σύμβολο στην λογοτεχνία και ο Ζολά διάσημος, αν και αρχικά το έργο αυτό χαρακτηρίστηκε χυδαίο πορνογράφημα. Δημιουργεί λοιπόν ένα μυθιστόρημα που ταυτόχρονα αποτελεί συνονθύλευμα ωμότητας και λεπτότητας, μελοδραματισμού και αγριότητας. Τρία πορτραίτα ανθρώπων στο Παρίσι του 19ου αιώνα συναποτελούν το ερωτικό τρίγωνο που πλέκει το χρονικό ενός εγκλήματος πάθους. Ο Ζολά με την Τερέζ Ρακέν δε μελέτησε χαρακτήρες, αλλά ιδιοσυγκρασίες. Οι ήρωες του κυριεύονται από το αίμα τους και αφοπλισμένοι, αφήνονται στο μοιραίο της σάρκας τους. Ο έρωτας τους είναι ανάγκη τους. Ο φόνος που διαπράττουν συνέπεια της μοιχείας, την οποία αντιμετωπίζουν με ζωώδη στάση. Μέχρι σήμερα η Τερέζ Ρακέν διαβάζεται σαν ένα πολυφωνικό μυθιστόρημα, πλούσιο σε εικόνες, γεμίζεις Παρίσι διαβάζοντας το. Από την άλλη όμως, είναι δύσκολο να αφαιρέσεις την επιστημονική του διάσταση σε μια εποχή που η Ιατρική και οι φυσικές επιστήμες γνώριζαν θεαματική εξέλιξη. Εξάλλου ο ίδιος ο συγγραφέας του έλεγε :«Έκανα απλούστατα μια ψυχολογική μελέτη δύο σωμάτων. Ακριβώς σαν τον χειρουργό πάνω από τα νεκρά σώματα». Αν και αρχικά αποτέλεσε απαγορευμένο θέμα, στη πορεία ενέπνευσε κριτικούς και καλλιτέχνες και έτσι βρίσκουμε ταινίες βασισμένες στο συγκεκριμένο έργο, όπως το πρόσφατο In secret (2013) του Τσάρλυ Στράτον με την Τζέσικα Λανγκ στο ρόλο της Μαμάς Ρακέν.
Εγκλωβισμένη στο σκοτεινό, υγρό δωμάτιο, με μοναδική συντροφιά τη θεία και μητέρα του ασθενικού ξαδέρφου και συζύγου της, Καμίγι (27 ετών), η νεαρή Τερέζ (21 ετών) μονολογεί: «Τρία χρόνια οι μέρες διαδέχονταν η μια την άλλη χωρίς καμία αλλαγή», «Μου λείπει η Βερνόν, το ποτάμι». Αυτό το σκηνικό αλλάζει όταν μια Πέμπτη και ενώ ετοιμάζονται να παίξουν Ντόμινο κατά την αγαπημένη τους συνήθεια, ο Καμίγι φέρνει στο σπίτι το φίλο του Λοράν. Ο Λοράν βάζει στόχο να την κατακτήσει. Και η Τερέζ παίρνει την εκδίκηση της «Σας ευχαριστώ που με θάψατε ζωντανή σ’ αυτό το σκοτεινό μαγαζί». Γίνονται εραστές και ο Λοράν απομυζά στο μέγιστο βαθμό τη φιλοξενία των Ρακέν. Εραστής της Τερέζ, φίλος του Καμίγι, ευνοούμενος της μαμάς Ρακέν. Οκτώ μήνες διήρκεσε το θέατρο, ώσπου σε μια εκδρομή στο ποτάμι ο Λοράν μην ορίζοντας τον εαυτό του, πνίγει τον Καμίγι μπροστά στα μάτια της Τερέζ που δεν κάνει τίποτα για να τον σταματήσει. Το τρίπτυχο αμαρτία-ενοχή-τύψεις όμως τους οδηγεί σε τρομερή εκδίκηση. Το θέατρο τους συνεχίζεται και καταφέρνουν να παντρευτούν με τη συναίνεση της μαμάς Ρακέν. Ο έρωτας όμως δεν τους βάζει πια σε πειρασμό και το φάντασμα του Καμίγι στοιχειώνει τη ζωή τους και τους στερεί ακόμα και τον ύπνο.
Η παράσταση «Τερέζ Ρακέν» στο Θέατρο Ροές σε σκηνοθεσία Λιλλύς Μελεμέ δημιούργησε εντυπώσεις και προσδοκίες λόγω των πρωταγωνιστών και των φωτογραφιών εποχής και των υπέροχων κοστουμιών.
Πιο συγκεκριμένα, έχοντας δει πλέον την παράσταση στο Θέατρο Ροές τολμώ να πω, πως βρέθηκα μπροστά σε μια από τις πιο ενδιαφέρουσες σκηνοθεσίες αυτής της θεατρικής σεζόν.
Η σκηνοθέτης Λιλλύ Μελεμέ εμπνεύστηκε μια παράσταση γεμάτη συμβολισμούς και σκοτάδι, τόσο στα πρόσωπα των ηθοποιών όσο και στο χώρο που κινούνται, ισορροπώντας ανάμεσα σε αφήγηση και δράση.
Συμβολισμοί που διαφαίνονται την ώρα του πνιγμού του Καμίγι, όταν η μαμά Ρακέν βουλιάζει τα ρούχα του στη σκάφη, ή μετά το θάνατο του, όταν ντύνεται με το σακάκι του και το πιο ευρηματικό όλων, τα τραπέζια που εκτός από την παραδοσιακή τους λειτουργία, γίνονται κρεβάτια για να κυλιστούν πάνω τους οι εραστές, αλλά και βάρκα απ’ όπου πετούν τον Καμίγι. Υπάρχει έντονη η ατμόσφαιρα ψυχολογικού θρίλερ, η δυσφορία και το σκοτάδι των ψυχών των εραστών, η οποία αποτυπώνεται στα πρόσωπα τους, ενώ οι ίδιοι βουλιάζουν στο υποσυνείδητο τους και στο σκοτεινό, υγρό δωμάτιο.
Αποδίδει η Μελεμέ άψογα το παιχνίδι ηδονής και οδύνης που κυριαρχεί στο έργο του Ζολά και επιτυγχάνει να έχει τους ηθοποιούς επί σκηνής καθ’όλη τη διάρκεια του έργου, εντάσσοντας τους τόσο αρμονικά που έχεις την αίσθηση ότι οφείλει να το κάνει. Κορυφαίο εύρημα το φάντασμα του Καμίγι που μπλέκεται ανάμεσα στους δύο εραστές και ουσιαστικά δεν είναι ποτέ μόνοι τους. Σε αυτό όλο προστίθεται η πρωτότυπη μουσική σύνθεση του Μίνου Μάτσα που συμβάλλει στην απόκοσμη ατμόσφαιρα του έργου, καθώς και τα σκηνικά του Κωνσταντίνου Ζαμάνη, ο οποίος επιμελήθηκε και τα καλαίσθητα λειτουργικά κοστούμια εποχής. Το σκηνικό με τα μεταλλικά ικριώματα θυμίζει φυλακή. Τη φυλακή της Τερέζ, αλλά και το φυλακισμένο υποσυνείδητο της, την εγκλωβισμένη συνείδηση της που την οδηγεί σε ψυχολογικό αδιέξοδο. Αριστοτεχνικοί οι φωτισμοί της Μελίνας Μάσχα.
Αφήνω για το τέλος τους ηθοποιούς όχι τυχαία, αλλά γιατί επιθυμώ να δώσω έμφαση στη δουλειά που έκαναν. Η παράσταση αυτή έχει την τύχη στους πρωταγωνιστικούς ρόλους να έχει δύο εξαιρετικά ταλέντα, από τους καλύτερους ηθοποιούς της γενιάς τους, την Μαρία Κίτσου στο ρόλο της Τερέζ και τον Κώστα Βασαρδάνη στο ρόλο του Καμίγι. Επιπροσθέτως, το ρόλο της υπερπροστατευτικής μητέρας Ρακέν αναλαμβάνει η εμπειρότατη ηθοποιός Σοφία Σεïρλή. Δίπλα τους στέκεται στο δύσκολο ρόλο του Λοράν ο νεαρός ηθοποιός Θανάσης Πατριαρχέας.
Οι τέσσερις τους βρίσκονται συνεχώς επί σκηνής και δίνουν τον καλύτερο τους εαυτό.
Η Μαρία Κίτσου, με ταλέντο εμπειρία και εσωτερική λάμψη, έχοντας ήδη χτίσει το προφίλ της πρωταγωνίστριας είναι η τέλεια παράφορη ηρωίδα του Ζολά.Ο ρόλος της ταιριάζει απόλυτα και η ίδια «ντύνεται» την ασυμβίβαστη ηρωίδα με την ακραία συμπεριφορά. Μας πείθει ότι είναι μια φυσιολογική γυναίκα που ζώντας με έναν ασθενικό και καχεκτικό σύζυγο «ξυπνά» με την παρουσία του Λοράν που κυριεύει τους νευρώνες της και την κάνει να νίωθει ζωντανή και όχι θύμα. Μέσα στο μεγαλοπρεπές φόρεμα της και με τεράστια ευχέρεια κίνησης και έκφρασης μεταβαίνει αριστοτεχνικά από το προφίλ της σκοτεινής συζύγου σε αυτό της φλογερής γυναίκας που τολμά και είναι σίγουρη για τα αισθήματα της. Διατηρεί ζοφερή όψη απέναντι στον άρρωστο Καμίγι και όψη παθιασμένης γυναίκας απέναντι στον Λοράν. Εκρηκτική η ενέργεια της και το πάθος της επί σκηνής.
Ο Κώστας Βασαρδάνης κεντά το ρόλο του ασθενικού Καμίγι και αποδεικνύει ακόμα μια φορά το εύρος του ταλέντου του. Ορατός, αόρατος στο μεγαλύτερο μέρος του έργου καταφέρνει να γοητεύσει με την επιβλητική παρουσία του, κυρίως ως φάντασμα του πνιγμένου Καμίγι που στοιχειώνει τους εραστές και δεν τους αφήνει ούτε να κοιμηθούν.
Συγκινητική η Σοφία Σεïρλή στον καθοριστικό για το έργο ρόλο της μαμάς Ρακέν, η οποία καθηλώνει ως υπερπροστατευτική μαμά στην αρχή, που μπορεί και επιβιώνει μετά το θάνατο του παιδιού της. Συγκλονιστική τη στιγμή που παθαίνει το εγκεφαλικό καθηλωμένη στο αναπηρικό καροτσάκι , αλλά και όταν της αποκαλύπτονται οι φονιάδες που προσπαθεί γράφοντας στο πάτωμα «ΦΟΝ..» να τους ξεσκεπάσει και να πληρώσουν για το έγκλημα τους.
Ο Θανάσης Πατριαρχέας στο λεπτό υποκριτικά ρόλο του Λοράν που είναι ταυτόχρονα καλλιτέχνης, καρδιοκατακτητής, αλλά και φονιάς στέκεται ικανοποιητικά στις απαιτήσεις του ρόλου του, δίπλα όπως προανέφερα σε εξαιρετικά ταλέντα και μας δίνει την εντύπωση πως έχουμε να περιμένουμε πολλά από την πορεία του στο χώρο.
Αν μπορούσα να βρω ένα ψεγάδι στην άρτια παράσταση αυτό θα ήταν η μεγάλη διάρκειά της χωρίς διάλειμμα.
Διαβάστε ακόμη:
Λίλλυ Μελεμέ: «Όταν Δεν Καταλαβαίνω Τι Γίνεται Στη Σκηνή, Δυσανασχετώ»
