Από τη Μαρία Κακαλή

Σκεπτόμενη το θέμα του τελευταίου μου κειμένου για το texnes-plus, επιθυμία μου ήταν να γράψω κάτι ευχάριστο. Τα τελευταία γεγονότα, όμως, δεν μπόρεσαν παρά να με οδηγήσουν στο διήγημα του Παπαδιαμάντη που μέρες τώρα έχει ανασυρθεί από τη βιβλιοθήκη μου. Αναμένοντας τη σύλληψη της σύγχρονης «Φραγκογιαννούς», διάβαζα και ξαναδιάβαζα τα γεγραμμένα του συγγραφέα, προσπαθώντας να πείσω τον εαυτό μου πως η «θεια-Χαδούλα» δεν μπορεί παρά να παραμείνει ένα φανταστικό πρόσωπο.

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης συνέγραψε το 1903 τη «Φόνισσα», ένα μνημειώδες και συνάμα διαχρονικό έργο της ελληνικής Λογοτεχνίας, που πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Παναθήναια» σε συνέχειες. Η θεια-Χαδούλα ή Φράγκισσα ή Φραγκογιαννού είναι μια ηλικιωμένη γυναίκα που παραστέκεται στη λεχώνα κόρη της και στο νεογέννητο μωρό αυτής. Ξενυχτά δίπλα τους, αναλογιζόμενη τα βάσανα που έχουν υποστεί αλλά και το δυσοίωνο μέλλον που επίκειται για τα νέα μέλη της οικογένειας.

Πρόκειται για μια γυναίκα που «ποτέ δεν είχε κάμει άλλο τίποτε ειμή να υπηρέτη τους άλλους», τους γονείς, τον αδερφό, τον άντρα, τα παιδιά, τα εγγόνια της. Η ζωή της ασήμαντη και απαξιωμένη. Η απογοήτευση κάθε φορά και μεγαλύτερη… κάποτε ο αδερφός που τη μαχαίρωσε και οι γονείς που επέλεξαν έναν «απλοϊκόν, ολιγαρκή και μετριόφρονα» σύζυγο που δεν θα ζητούσε μεγάλη προίκα, άλλοτε οι γιοι που έφυγαν στην ξενιτιά και τη λησμόνησαν.

Η εποχή που περιγράφει ο Παπαδιαμάντης είναι καταδηκτική της κοινωνικής καταπίεσης των γυναικών. Ο ίδιος επιλέγει τη Φραγκογιαννού, για να τη μετατρέψει από θύμα σε ανίερο θύτη που επιδίδεται σε παιδοκτονίες. Η ηρωίδα ανέκαθεν, όπως αναφέρει ο αφηγητής, είχε αρνητική προδιάθεση απέναντι στα κορίτσια, καθώς θεωρούσε πως αφενός επιβάρυναν τις φτωχές οικογένειες και αφετέρου ήταν αναπόφευκτο να ζήσουν θλιβερά.

Ουσιαστικά, η θεια-Χαδούλα προσπαθεί να εκλογικεύσει τους φόνους που διαπράττει, σκεπτόμενη πως απαλλάσσει τα κορίτσια από το ζοφερό μέλλον που προοιωνίζεται γι’ αυτά. Παράλληλα, αν και φαίνεται πως στο πρώτο έγκλημα, εκείνο της εγγονής της, η φόνισσα βρίσκεται σε μια κατάσταση ημισυνειδησίας, στα δύο επόμενα έχει πλήρη επίγνωση των πράξεών της.

Η ίδια θεωρεί πως με αυτό τον τρόπο βοηθά τη φτωχή οικογένεια να απαλλαγεί από το πρόσθετο βάρος που τους επιφέρουν τα παιδιά τους ως κορίτσια, αδιαφορώντας για την οδύνη που θα προκαλέσει. Μάλιστα, η «γραία» δεν διστάζει ακόμη και να κατηγορήσει τους γονείς για ολιγωρία, προκειμένου να καθυστερήσει τη δύσμοιρη μάνα που αναζητά τις κόρες της και να διασφαλίσει την επίτευξη του θανάτου τους.

Έστω κι έτσι όμως, ψήγματα ενοχής την οδηγούν τον Άι-Σώστην για εξομολόγηση, ενόσω οι αρχές ξεκινούν την καταδίωξή της, έχοντας πειστεί για την ενοχή της. Ωστόσο, «η γραία Χαδούλα εύρε τον θάνατο εις το πέραμα του Αγίου Σώστη, εις τον λαιμόν τον ενώνοντα τον βράχον του ερημητηρίου με την ξηράν, εις το ήμισυ του δρόμου, μεταξύ της θείας και της ανθρωπίνης δικαιοσύνης».

Όπως αναφέρει ο Σταύρος Ζουμπουλάκης στον πρόλογο του βιβλίου, «το κακό που διαπράττει η γραία Χαδούλα δεν είναι το καθημερινό κακό, το συνηθισμένο, το κοινωνικό αλλά το μέγα κακό, το ριζικό, το ασυγχώρητο. […] Πεθαίνει μεταξύ δύο αδιατύπωτων κρίσεων, της δικαστικής που δεν έγινε και ούτε πρόκειται να γίνει και της θεϊκής που δεν έγινε ακόμη και που πρόκειται να γίνει εν εκείνη τη μέρα. […] Το θέμα της Φόνισσας άλλωστε δεν είναι η δικαιοσύνη και το έλεος του Θεού, αλλά ο φόνος ως ακραία υπαρκτική δυνατότητα του ανθρώπου, ως έσχατος πειρασμός».

Τα λόγια αυτά του Σταύρου Ζουμπουλάκη αντηχούν από χθες στις καρδιές όλων μας. Η παιδοκτονία αποτελεί μια ανίερη και ασυγχώρητη πράξη, πόσω μάλλον όταν θύτης είναι η «μητέρα». Ο ανθρώπινος νους δεν μπορεί να συλλάβει ποια τιμωρία μπορεί να είναι αρκετή. Η δικαιοσύνη καλείται να αποφασίσει γι’ αυτήν. Ωστόσο… η λαϊκή ετυμηγορία, καιρό τώρα, έχει αποφανθεί πως ακόμη και η κόλαση είναι λίγη για τέτοια τέρατα….

Από τη Μαρία Κακαλή

Η Παγκόσμια ημέρα της Γυναίκας έρχεται για να επιβεβαιώσει ακόμη μια φορά πως, η αναγνώριση της ισότιμης σχέσης ανάμεσα στον άνδρα και τη γυναίκα, δεν αποτελεί παρά ένα σαθρό οικοδόμημα που θεμελιώθηκε στο αίμα εκατοντάδων χιλιάδων γυναικών ανά τον κόσμο και ανά τους αιώνες. Κοινωνικές διακρίσεις, αποκλεισμός από συγκεκριμένα επαγγέλματα, αδυναμία πρόσβασης στην εκπαίδευση, βιασμοί, κάθε είδους κακοποιήσεις, γυναικοκτονίες… σε κάθε γωνιά της γης, γυναίκες υφίστανται κάποια από τα προαναφερόμενα, ή ακόμη και όλα.

Από τη Μαρία Κακαλή

Πόλεμος και ειρήνη: Στον κόσμο της παιδικής βιβλιογραφίας

Τα δεινά του πολέμου και τα οφέλη της ειρήνης αποτελούν θεματικές που εκπαιδευτικοί και γονείς πραγματεύονται και αναλύουν ως επί το πλείστον στο πλαίσιο των εθνικών εορτών ή με αφορμή το κείμενο ενός σχολικού εγχειριδίου. Είναι όμως φορές που η ανθρωπότητα – πόση ειρωνεία που θυμίζει τη λέξη ανθρωπιά – φανερώνει το πιο επαίσχυντο και ανίερο προσωπείο της.

Και τότε, έρχεται η ώρα που πρέπει να μιλήσεις στα παιδιά για τον πόλεμο. Στα δικά σου παιδιά… αυτά που έχουν την «πολυτέλεια» να ακούνε μονάχα διηγήσεις για τον πόλεμο. Όχι σ’ εκείνα που αποχαιρετούν, ίσως για πάντα, τους συγγενείς και τους φίλους τους, το σπίτι τους, την πατρίδα τους… και μετουσιώνονται σε «τλήμονες θνητούς» αυτής της Γης.

Μια τέτοια στιγμή «ήγγικεν» εδώ και λίγες ημέρες, αφότου η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία. Εικόνες φρίκης παρουσιάζονται σε κάθε μέσο και κάθε κοινωνικό δίκτυο και έτσι, είναι σχεδόν αναπόφευκτο, να κρύψεις την αλήθεια από τα παιδιά.

Ωστόσο, οι αθώες ψυχές τους αξίζουν μια καλύτερη στιγμή και έναν λιγότερο οδυνηρό τρόπο για να αντιληφθούν τι σημαίνει «πόλεμος» και «ειρήνη». Η Λογοτεχνία μπορεί να μας βγάλει από αυτό το αδιέξοδο. Έλληνες και ξένοι συγγραφείς και εικονογράφοι έχουν εργαστεί γι’ αυτόν τον σκοπό… για να μπορέσουμε όλοι μας, γονείς και εκπαιδευτικοί, να μεταλαμπαδεύσουμε στα παιδιά με απλό και ανώδυνο τρόπο την αξία της ειρήνης και να καταδικάσουμε κάθε μορφή πολέμου.

Ένα τέτοιο βιβλίο αποτελεί «Ο σπόρος της ειρήνης» της Ίζαμπελ Πιν. Πρόκειται για ένα αντιπολεμικό παραμύθι που περιγράφει τη διαμάχη ανάμεσα στη χώρα των σκαραβαίων και τη χώρα των σκαθαριών, που αμφότερες διεκδικούν ένα μικρό κουκούτσι κερασιάς που έπεσε από τον ουρανό. Η σύγκρουσή τους τερματίζεται από το ίδιο το κουκούτσι, που πλέον έχει αναπτυχθεί σε κερασιά!

«Η πόλη που έδιωξε τον πόλεμο» που συνέγραψε ο Αντώνης Παπαθεοδούλου και εικονογράφησε η Μυρτώ Δεληβοριά, αποτελεί μια καλογραμμένη ιστορία που καταφέρεται εναντίον του πολέμου και αναδεικνύει τα δεινά που αυτός επιφέρει στη ζωή των ανθρώπων. Το κείμενο, αστείο σε αρκετά σημεία, δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά να ανακαλύψουν μόνα τους τα νοήματα που ενυπάρχουν. Η δε εικονογράφηση, εξαιρετική… εξάπτει τη φαντασία των μικρών!

«Το νερό και το χώμα» της Σοφίας Πολίτου – Βερβέρη, σε εικονογράφηση της Vivi Markatos, είναι ένα παραμύθι που, με αφορμή τη σύγκρουση των δύο βασιλιάδων, κινητοποιεί το ενδιαφέρον των παιδιών και τα οδηγεί να σκεφθούν για ποιο λόγο επικρατούν οι διαφωνίες και όχι η λογική. Τα παιδιά καλούνται να αναρωτηθούν εάν στ’ αλήθεια είναι τέτοια η φύση του ανθρώπου, ώστε είναι αναπόφευκτο να απομακρυνθεί από αυτή. Εν τέλει, καλούνται να συνειδητοποιήσουν πως η ζωή αξίζει να είναι όμορφη για όλους, και πως, αυτή δεν είναι παρά ένα μοίρασμα αγάπης, χορού, τραγουδιού και αγκαλιάς!

«Ο καιρός της σοκολάτας» της Λότης Πέτροβιτς – Ανδρουτσοπούλου, συνιστά μια συλλογή διηγημάτων που περιλαμβάνει ιστορίες από την περίοδο της γερμανικής Κατοχής στην Αθήνα. Η συγγραφέας έχει αναπτύξει ένα λογοτεχνικό κείμενο, ικανό να μεταφέρει νοητικά τα παιδιά σε γεγονότα που αφορούν τη νεότερη ελληνική Ιστορία. Πέραν τούτου, και παρά τη σκληρότητα που αναδύεται αναπότρεπτα από την περιγραφή της περιόδου αυτής, τα διηγήματα προκαλούν τη συγκίνηση των μικρών αναγνωστών και εγείρουν την ενσυναίσθηση και τον ανθρωπισμό τους. Όπως αναφέρει και η ίδια η συγγραφέας στον επίλογο του βιβλίου της, οι προκείμενες ιστορίες «γλυκαίνουν αφάνταστα την ψυχή, ευφραίνουν το νου, γαληνεύουν το πνεύμα. Γιατί δείχνουν ότι η καλοσύνη και η ανθρωπιά δε χάνονται, ακόμα και σε καιρούς βαρβαρότητας. Πράγμα που σημαίνει ότι το καλό και το δίκιο έχουν περισσότερη δύναμη από το κακό και το άδικο»…

Η Αγγελική Δαρλάση έχει συμπεριλάβει σε πολλά από τα έργα της, το δίπολο «πόλεμος – ειρήνη», το οποίο αποτυπώνει στο πλαίσιο της βίωσης των γεγονότων από την πλευρά των παιδιών. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί και το βιβλίο της με τίτλο «Όταν έφυγαν τ’ αγάλματα». Η Αγγελίνα αποτελεί τη βασική ηρωίδα αυτού του παιδικού μυθιστορήματος. Πρόκειται για ένα παιδί με αναπηρία που, παρέα με τον φίλο της τον Τίκο, ο οποίος πάσχει από μια διαταραχή της όρασης, προσπαθούν να εγκλιματιστούν στα νέα δεδομένα που έχει δημιουργήσει ο πόλεμος. Έτσι, η Αγγελίνα και ο Τίκο, μέσα στο ζοφερό πλαίσιο της επικείμενης φρικαλεότητας που αποπνέει ο πόλεμος και της αλλοίωσης κάθε έννοιας και έκφανσης του πολιτισμού, καταφέρνουν να διατηρήσουν την ελπίδα τους και, με αφορμή τις ατέλειές τους, να αναπτύξουν μια ουσιαστική φιλία.

Το 2015 εκδόθηκε για πρώτη φορά το έργο της Ζανέτ Γουίντερ «Μαλάλα: ένα γενναίο κορίτσι. Ικμπάλ: ένα γενναίο αγόρι». Η συγγραφέας απέδωσε την ιστορία δύο μικρών παιδιών από το Πακιστάν, που παρά τη νεαρή τους ηλικία, δεν δίστασαν να αντιταχθούν σε κάθε μορφή αυταρχισμού και δουλείας.

Η Μαλάλα τοποθετήθηκε δημόσια και αγωνίστηκε για την αναγνώριση του δικαιώματος των ίσων ευκαιριών στην εκπαίδευση για τα κορίτσια. Η δολοφονική επίθεση εναντίον της από μέλος των Ταλιμπάν, δεν απέτρεψε τον αγώνα της. Κατάφερε να επιβιώσει και έκτοτε στηρίζει έμπρακτα τα δικαιώματα των παιδιών ανά τον κόσμο. Έχει τιμηθεί με διεθνή βραβεία, ενώ το 2014, της απονεμήθηκε το Νόμπελ Ειρήνης, το οποίο και μοιράστηκε με τον Ινδό Κάιλας Σατιάρτι. Από την άλλη πλευρά ο Ικμπάλ, σε ηλικία μόλις τεσσάρων ετών, πουλήθηκε ως σκλάβος, σε συνέχεια της αδυναμίας της οικογένειάς του να ξεπληρώσει ένα δάνειο. Έξι χρόνια μετά, όταν απελευθερώθηκε από το Πακιστανικό Απελευθερωτικό Μέτωπο ενάντια στη Δουλεία, καταφέρθηκε δημόσια εναντίον της παιδικής εργασίας. Διεθνείς Οργανισμοί και Ιδρύματα, τον τίμησαν για τη στάση του. Ο Ικμπάλ ονειρευόταν να σπουδάσει Νομική. Δεν πρόλαβε, ωστόσο, να πραγματοποιήσει το όνειρό του. Δολοφονήθηκε στις 16 Απριλίου 1995, σε ηλικία 12 ετών, υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες.

Το βιβλίο της Γουίντερ δεν μπορεί παρά να επικαλεστεί το συναίσθημα των αναγνωστών της. Οι ιστορίες των δύο παιδιών, αποδεικνύουν πως ο πόλεμος και η καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δεν αποτυπώνεται μόνο εν μέσω ρίψης βομβών και διεξαγωγής εχθροπραξιών και, πως η ειρήνη, δεν μπορεί παρά να είναι η μόνη και συνειδητή επιλογή του ανθρώπου.

Από τη Μαρία Κακαλή

Ο Νίκος Καζαντζάκης ήταν ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες Λογοτέχνες. Υπήρξε, επίσης, θεατρικός συγγραφέας, κριτικός, μεταφραστής, δημοσιογράφος, πολιτικός. Για την προσωπικότητά του και πρωτίστως το φιλοσοφικό πνεύμα με το οποίο ενέδυσε τα έργα του, έγινε γνωστός στα πέρατα του κόσμου. Αμφισβητήθηκε και πολεμήθηκε από την Εκκλησία. Τίποτα, όμως, δεν ήταν αρκετό για να περιορίσει τη δυναμική της γραφής του. Τουναντίον… εξήντα πέντε χρόνια μετά τον θάνατό του, ο λόγος του παραμένει «ζωντανός» και καίριος.

Ο Νίκος Καζαντζάκης γεννήθηκε στο Ηράκλειο στις 18 Φεβρουαρίου 1883. Κρητικός στην καταγωγή, μπολιάστηκε με τις αξίες που του μεταλαμπάδευσε η οικογένειά του. Η μεγάλη του αδυναμία στη μητέρα αντιδιαστελλόταν στη συγκρουσιακή σχέση που ανέπτυξε με τον πατέρα του. Στο σύγγραμμα «Αναφορά στον Γκρέκο», η εκ διαμέτρου αντίθετη εικόνα των προπατόρων του, αποτυπώνεται γλαφυρά… η μάνα θλιμμένη και καλοσυνάτη, ο πατέρας «λιόντας» που κατασπαράζει κάθε κομμάτι της…

Ο Καζαντζάκης έφυγε από την Κρήτη, προκειμένου να σπουδάσει στη Νομική της Αθήνας. Ολοκλήρωσε τις σπουδές του το 1906. Το ίδιο έτος δημοσίευσε το «Όφις και Κρίνο», ένα είδος ημερολογίου στο οποίο διακρίνονται οι πρώιμες υπαρξιακές του αναζητήσεις. Άξιο μνείας είναι το γεγονός πως το βιβλίο αυτό δεν κυκλοφόρησε με το όνομά του αλλά με το ψευδώνυμο «Κάρμα Νιρβαμή». Το ψευδώνυμο αυτό, όπως και τα «Ακρίτας» και «Πέτρος Ψηλορείτης», χρησιμοποιήθηκαν από τον Καζαντζάκη και στα άρθρα που εκπονούσε για διάφορα περιοδικά.

Λίγο αργότερα, μετέβη στη γαλλική πρωτεύουσα, με σκοπό να παρακολουθήσει μαθήματα μεταπτυχιακού επιπέδου. Στο Παρίσι συναναστράφηκε τον φιλόσοφο Ανρί-Λουίς Μπεργκσόν και γνώρισε τις ιδέες του σχετικά με την ελεύθερη διανόηση, την ανυπόταχτη βούληση και τα όρια της γλωσσικής ταυτότητας. Ο Έλληνας συγγραφέας επηρεάστηκε πολύ από τη γνωριμία του με τον Μπεργκσόν. Μάλιστα, επιδόθηκε σε αντιπαραβολή των ιδεών του φιλοσόφου με εκείνων του Νίτσε, κάτι που καθίσταται διακριτό στην «Αναφορά στον Γκρέκο» και στην «Ασκητική».

Την επιστροφή του στην πάτρια γη ακολούθησε ο γάμος του με την αντικομφορμίστρια Γαλάτεια Αλεξίου, την οποία νυμφεύθηκε, εν αγνοία του πατέρα του, στο εκκλησάκι του Αγίου Κωνσταντίνου στο Ηράκλειο της Κρήτης. Το αξιοσημείωτο στο γεγονός αυτό που συντελέστηκε το 1911, έχει να κάνει με την επιλογή της τοποθεσίας, καθώς το εκκλησάκι βρισκόταν σε νεκροταφείο. Με αυτό τον τρόπο, ο Καζαντζάκης θέλησε να αναδείξει τον άρρηκτο δεσμό μεταξύ του έρωτα και του θανάτου… Σημειώνεται πως, ο γάμος του με την Αλεξίου έληξε άδοξα.

Λίγους μήνες μετά τον γάμο, ο συγγραφέας πήρε μέρος στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο. Προηγουμένως, είχε ιδρύσει με τον Άγγελο Σικελιανό τον «Εκπαιδευτικό Όμιλο», έναν σύλλογο με μέλη από διάφορους χώρους, όπως η Λογοτεχνία, η Πολιτική και η Εκπαίδευση. Ανάμεσά τους ο Ίων Δραγούμης, ο Ανδρέας Καρκαβίτσας, ο Λορέντζος Μαβίλης, κ.ά.

Ο Καζαντζάκης συνδέθηκε στενά με τον Σικελιανό. Οι αναλύσεις τους σχετικά με τα υπαρξιακά ζητήματα του ανθρώπου ήταν ατέρμονες. Από κοινού αποφάσισαν την επίσκεψή τους στο Άγιο Όρος και την παραμονή τους σε αυτό για σαράντα ημέρες. Ακολούθησε μια μοναδική περιήγηση των δύο σε σημαντικές πόλεις της Ελλάδας… Δελφοί, Θήβες, Ακρόπολη, Σίφνος, Μυστράς, Σπάρτη, Ταΰγετος, Μυκήνες.

Ωστόσο, οι αντιμαχόμενες πολιτικές τους πεποιθήσεις αλλά και η συνυποψηφιότητά τους για το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1946 που πυροδότησε την αντίδραση του Σικελιανού, επέφερε την οριστική ρήξη στη σχέση τους. Σημειώνεται πως, ο Καζαντζάκης είχε προταθεί εννέα φορές για το Νόμπελ Λογοτεχνίας.

Επίσης, το 1946, ο Καζαντζάκης εγκατέλειψε οριστικά την Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στην πόλη Αντίμπ της Γαλλίας, όντας απογοητευμένος από την πνευματική και πολιτική κατάσταση που επικρατούσε. Στην απόφασή του αυτή συνετέλεσε, εκτός των άλλων, και η αποτυχημένη εμπλοκή του στην Κυβέρνηση Σοφούλη αλλά και η απομάκρυνσή του από την έδρα της Ακαδημίας Αθηνών.

Ένα χρόνο νωρίτερα, το 1945, νυμφεύθηκε την Ελένη Σαμίου, η οποία υπήρξε η συνοδοιπόρος του στη ζωή μέχρι την ημέρα του θανάτου του. Από την άλλη πλευρά, η συγγραφική δημιουργικότητα του Νίκου Καζαντζάκη ήταν πλέον ανεξάντλητη. Τα μυθιστορήματά του μεταφράστηκαν σε σαράντα γλώσσες, με τα έργα «Ζορμπάς», «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», «Αδερφοφάδες», «Καπετάν Μιχάλης», «Τελευταίος πειρασμός», και «Ο φτωχούλης του Θεού», να αποτελούν τα πιο μεταφρασμένα έργα του Κρητικού Λογοτέχνη. Το ίδιο συνέβη και με το φιλοσοφικό του δοκίμιο, με τίτλο «Ασκητική».

Ωστόσο, ο Καζαντζάκης, παρά το λογοτεχνικό του τάλαντο, πολεμήθηκε σθεναρά. Η Εκκλησία άναψε τη σπίθα της πολεμικής εναντίον του. Οι εκπρόσωποί της ερμήνευσαν τον «Καπετάν Μιχάλη» και πολλώ δε μάλλον τον «Τελευταίο Πειρασμό», ως έργα που προσέβαλλαν την Ορθοδοξία και δη το πρόσωπο του Χριστού. Το αποτέλεσμα; Απαγορεύσεις των βιβλίων, προπηλακισμοί και απειλές για αφορισμό του Καζαντζάκη.

Η δυναμική της στάσεως αυτής της Εκκλησίας, επιβεβαιώθηκε και όταν ο συγγραφέας απεβίωσε. Ο θάνατός του επήλθε στις 26 Οκτωβρίου 1957 στο Φράιμπουργκ της Δυτικής Γερμανίας από μια μορφή ασιατικής γρίπης. Παρά την παρέμβαση του Γεωργίου Παπανδρέου, οι ιερείς αρνούνταν τη φιλοξενία της σορού σε κάποιο ναό της Αττικής, έως ότου αυτή μεταφερθεί στη γενέτειρα του Καζαντζάκη. Ως εκ τούτου, παρέμεινε στο στρατιωτικό αεροδρόμιο της Ελευσίνας. Δέκα ημέρες αργότερα, τελέστηκε η νεκρώσιμος ακολουθία στο Ηράκλειο, με τον τότε Αρχιεπίσκοπο Κρήτης Ευγένιο, να απαγορεύει την παράσταση των ιερέων στην ταφή.

Αυτό που είναι σημαντικό να σημειωθεί, σχετίζεται με το γεγονός πως η προσωπικότητα και η γραφή του Καζαντζάκη υπήρξαν εμβληματικές και αναγνωρίστηκαν σε παγκόσμιο επίπεδο. Κατά συνέπεια, η στάση της Εκκλησίας δεν κατέστη ικανή να αμαυρώσει την αξία του ως Λογοτέχνης και πνευματική φυσιογνωμία. Πέραν τούτου, ο Καζαντζάκης έχει αναδειχθεί, όχι μόνο ως λόγιος, αλλά και ως ένας σύγχρονος Έλληνας φιλόσοφος, που επιδόθηκε σθεναρά στην αναζήτηση της ελευθερίας του ανθρώπου.

Φεβρουάριος… ο μήνας που σήμανε την αφετηρία και το τέλος της ζωής του Ζαχαρία Παπαντωνίου. Δημοσιογράφος, ποιητής, διηγηματογράφος, κριτικός της τέχνης, ακαδημαϊκός... Ο τίτλος «πρίγκιπας του νεοελληνικού λόγου» που του έχει αποδοθεί, επιβεβαιώνεται από την αναγνώρισή του ως ένας από τους σπουδαιότερους εκπροσώπους των νεοελληνικών Γραμμάτων του 20ού αιώνα.

Οι σπουδές και η δημοσιογραφία

Ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου γεννήθηκε στο Καρπενήσι στις 2 Φεβρουαρίου 1877 και ιδιαίτερη πατρίδα του υπήρξε το χωριό Γρανίτσα. Ήταν το παιδί μιας εξαμελούς οικογένειας που έζησε στην Ευρυτανία έως το 1890. Η Αθήνα υπήρξε ο επόμενος τόπος κατοικίας τους. Ο Ζαχαρίας ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο Γυμνάσιο και παράλληλα παρακολούθησε μαθήματα ζωγραφικής. Η απόφασή του να φοιτήσει στην Ιατρική Σχολή Αθηνών δεν ήταν τόσο σθεναρή όπως φάνηκε από το αποτέλεσμα, καθώς δεν έλαβε ποτέ το πτυχίο του ιατρού.

Η δημοσιογραφία και η συγγραφή έμελλε από νωρίς να κεντρίσει το ενδιαφέρον του. Ήδη από την ηλικία των δεκαέξι ετών, έγινε αρθρογράφος στην «Ακρόπολη», ενώ δραστηριοποιήθηκε και σε άλλα έντυπα μέσα, όπως η «Εφημερίδα των συζητήσεων», ο «Χρόνος» και η «Σκριπ». Μάλιστα, στη τελευταία διατέλεσε και αρχισυντάκτης από το 1900 έως το 1905.

Ο Παπαντωνίου διέμεινε για τρία χρόνια στο Παρίσι και, συγκεκριμένα από το 1908 έως το 1911, ως ανταποκριτής της εφημερίδας «Εμπρός». Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη γαλλική πρωτεύουσα, συνεργάστηκε και με τοπικά έντυπα μέσα, ενώ παράλληλα γνώρισε νέα καλλιτεχνικά ρεύματα.

Η επάνοδός του στην πατρίδα σηματοδότησε τη λήξη της ενασχόλησής του με τη δημοσιογραφίας, εξαιρουμένων των χρονογραφιών που συνέχισε να εκπονεί στο πλαίσιο της συνεργασίας του με την «Εμπρός» έως το 1914. Την ίδια περίοδο, παρουσίασε στο Ζάππειο μία έκθεση ζωγραφικής με γελοιογραφίες και σχεδιάσματα από παλαιότερες δημοσιεύσεις του σε περιοδικά.

Η λογοτεχνική του δραστηριότητα

Το 1898 κυκλοφόρησε η πρώτη του ποιητική συλλογή, με τίτλο «Πολεμικά τραγούδια». Έξι χρόνια αργότερα, υπήρξε ένα από τα ιδρυτικά μέλη της εταιρείας «Η Εθνική Γλώσσα», αποστολή της οποίας ήταν η διαφύλαξη της δημοτικής γλώσσας. Ο Λάμπρος Πορφύρας, ο Ανδρέας Καρκαβίτσας και ο Ιωάννης Κονδυλάκης, ήταν μόνο κάποιοι από τους διανοούμενους της εποχής που αποτέλεσαν μέλη της «Εθνικής Γλώσσας». Ο ίδιος ο Παπαντωνίου συνέταξε τους στόχους της εταιρείας στη διακήρυξη, που έφερε τον τίτλο «Προς το ελληνικό έθνος».

Το 1918 ξεκίνησε να διατελεί Πρόεδρος της Εθνικής Πινακοθήκης, έχοντας ως πρωταρχικό μέλημα τη συμπερίληψη σε αυτήν και έργων Ελλήνων χαρακτών και ζωγράφων, όπως του Γύζη, του Παρθένη, του Μαλέα, του Λύτρα και του Θεοτοκόπουλου. Η θητεία του στην Πινακοθήκη ευνόησε την περιήγησή του σε σημαντικές περιοχές της Ευρώπης, την Κωνσταντινούπολη και το Άγιο Όρος.

Το 1919, ο Ζαχαρίας έλαβε το θλιβερό μήνυμα για την αυτοκτονία του αδερφού του, Θανάση, ο οποίος έπασχε από κάποια μορφή ψυχιατρικής διαταραχής. Ένα χρόνο αργότερα, κυκλοφόρησε «Τα χελιδόνια», μια ποιητική συλλογή για παιδιά, την οποία και αφιέρωσε στον αδερφό του. Σημειώνεται πως, η συλλογή αυτή έτυχε επανέκδοσης το 1931, με τον τίτλο «Παιδικά τραγούδια».

Το 1923 κυκλοφόρησαν οι «Πεζοί ρυθμοί» και τα τρίτομα «Νεοελληνικά αναγνώσματα» για τις τρεις πρώτες τάξεις του Δημοτικού. Τέσσερα χρόνια μετά, εκδόθηκαν τα «Διηγήματα». Ακολούθησε το θεατρικό έργο «Ο όρκος στους πεθαμένους», η ποιητική συλλογή «Τα Θεία Δώρα», το δοκίμιο ιστορικού περιεχομένου «Ο Όθων», το ταξιδιωτικό έργο «Άγιον Όρος» και οι συλλογές διηγημάτων «Βυζαντινός όρθρος» και «Η θυσία».

Η σύνδεση με τον Ελευθέριο Βενιζέλο

Ο Παπαντωνίου, εκτός των άλλων, εξελέγη και νομάρχης στη Ζάκυνθο, τις Κυκλάδες, την Καλαμάτα και τη Σπάρτη. Μέσα από την εμπλοκή του στην τοπική αυτοδιοίκηση, κατάφερε να συγκροτήσει εργατικό σωματείο στη Σύρο και να διοργανώσει το πρώτο Πανιόνιο Συνέδριο για τον εορτασμό των πενήντα χρόνων από την Ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα. Εντούτοις, η αντίδρασή του στον αφορισμό του Ελευθέριου Βενιζέλου το 1916, οδήγησε στην αποπομπή του από τη Νομαρχία και την παραπομπή του σε δίκη, από την οποία εν τέλει απαλλάχτηκε.

Η τέχνη και η κριτική δεν έπαψαν ποτέ για εκείνον. Μαζί με την Ελένη Νεγρεπόντη ή Ουράνη και τον Στέλιο Σπεράντζα, τιμήθηκαν για τη συμμετοχή τους στον διαγωνισμό Στρατιωτικών Ποιημάτων, ο οποίος διεξήχθη με πρωτοβουλία του Βενιζέλου. Το 1918, και ύστερα από ανάθεση του Υπουργείου Παιδείας της επαναστατικής κυβέρνησης, ο Παπαντωνίου συνέγραψε τα «Ψηλά Βουνά», το εμβληματικό κείμενο της Γ΄ τάξης του Δημοτικού.

Ωστόσο, με την ανατροπή της επαναστατικής κυβέρνησης του Βενιζέλου και την εγκαθίδρυση της νέας, διετάχθη η δημόσια καύση των αναγνωστικών που συμπεριλήφθηκαν στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Ανάμεσα σε αυτά, ήταν και τα «Ψηλά Βουνά».

Οι διακρίσεις και το τέλος

Ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου έλαβε πολλές τιμητικές διακρίσεις, ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζει το Εθνικό Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών. Επιπλέον, με αφετηρία τη συνολική του προσφορά στα Γράμματα, αναγορεύτηκε Καθηγητής στο Αμαλίειο ορφανοτροφείο και στη Σχολή Καλών Τεχνών. Το 1938 ανέλαβε την έδρα της Λογοτεχνίας της Ακαδημίας Αθηνών, από την οποία εκπόνησε την πρώτη εισηγητική έκθεση στη δημοτική, γεγονός που ανέγειρε αντιδράσεις.

Ο θάνατός του επήλθε από καρδιακή συγκοπή την 1^η Φεβρουαρίου 1940. Πολλά από τα ανέκδοτα έργα του δημοσιεύθηκαν μετά θάνατον.

Στη συνείδηση των αναγνωστών, ωστόσο, ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τα παιδικά του χρόνια και τα «Ψηλά Βουνά».

Σαν έφτασαν σε μια ράχη, τους καλωσόρισε ο κρύος αέρας. Αυτός ο αέρας είχε περάσει από κάθε κορφή και κάθε λαγκαδιά. Τον πήραν με βαθιά αναπνοή.

Πουλάκια με άσπρη τραχηλιά κουνούσαν την ουρά τους στους θάμνους κι ύστερα έφευγαν με γοργό λαρυγγισμό.

Ένα κατσίκι κατάμαυρο έστεκε στην κόψη του βράχου.

Οι βράχοι σχημάτιζαν σα θεόρατα σπίτια, που δεν ξέρεις ποιος τα κατοικεί. Οι γκρεμοί ήταν φυτεμένοι με πουρνάρια και κουμαριές. Αλλού κατέβαιναν γυμνοί και απότομοι, σα να τους είχες κόψει με σπαθί.

Ο βράχος απάνω στο βράχο, ο λόφος απάνω στο λόφο σχημάτιζαν το βουνό.

Πελώρια ήταν όλα.

Και σ’ αυτό το ύψος ανέβαινε με στροφές, όλο ανέβαινε ο δρόμος.

Ευτυχισμένοι σε τούτο το θέαμα οι μικροί ταξιδιώτες κοίταξαν προς τις κορφές. Ένας τους φώναξε: «Γεια σας, ψηλά βουνά!»

Από τη Μαρία Κακαλή 

Η Ροζίτα Σώκου έφυγε πλήρης ημερών, αφήνοντας ανεξίτηλο το στίγμα της στη δημοσιογραφία. Η αναγνωρισιμότητά της από το ευρύ κοινό ήρθε σε συνέχεια της συμμετοχής της στην εκπομπή «Να η ευκαιρία», που ξεκίνησε να προβάλλεται από την κρατική τηλεόραση το 1977.

Η Ροζίτα γεννήθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου 1923 στην οδό Μητροπόλεως στην Αθήνα. Ο παππούς της, από την πλευρά της μητέρας της, ήταν ένας από τους ιδιοκτήτες της βιομηχανίας ζυμαρικών ΜΙΣΚΟ. Η μητέρα της ήταν εκείνη που επιθυμούσε να της δώσει το όνομα «Ροσίτα», το οποίο μεταγενέστερα έγινε «Ροζίτα». Ο πατέρας της έγραφε από μικρή ηλικία θεατρικά κείμενα. Διατέλεσε μόνιμος υπαξιωματικός του στρατού και κατά τη μικρασιατική εκστρατεία συνέγραψε επιθεωρήσεις, ενώ ασχολήθηκε και με τον τομέα των εκδόσεων. Λίγα χρόνια αργότερα, εξέδωσε τη «Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια».

Όπως ήταν αναμενόμενο, η Ροζίτα μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον γεμάτο βιβλία. Άξιο μνείας είναι το γεγονός πως δεν μαθήτευσε στο Δημοτικό. Αντ’ αυτού, τη διδασκαλία της ανέλαβε η Γαλλίδα γκουβερνάντα της και μια συγγενής της οικογένειας. Αργότερα, πήγε στο Αρσάκειο. Η παρουσία της στο σχολείο έγινε από την πρώτη κιόλας στιγμή αισθητή, είτε λόγω των ενδυματολογικών της επιλογών που θεωρούνταν «περίεργες» από τις συμμαθήτριές της είτε λόγω των γλωσσολογικών και μεταφραστικών της επισημάνσεων, στις οποίες αρεσκόταν να επιδίδεται! Με αυτό τον τρόπο, κατέστη ιδιαίτερα δημοφιλής στο σχολείο της.

Η σχέση με τον πατέρα της, επηρέασε εν πολλοίς την ιδιοσυγκρασία και τη μετέπειτα πορεία της. Εκείνος, δεδομένης και της επαγγελματικής του ιδιότητας, την είχε διαπαιδαγωγήσει με τέτοιο τρόπο, ώστε μέχρι και η μητέρα της έφθασε να διερωτάται: «Κορίτσι γέννησα ή λοχία;». Από μικρή και, ύστερα από παρότρυνση του πατέρα της, μελέτησε την Καινή Διαθήκη και κλασικά κείμενα Ελλήνων και ξένων συγγραφέων. Μάλιστα, σε πολλές οικογενειακές συναθροίσεις συνήθιζε να μιλά για όσα διάβαζε. Ο πατέρας της ήταν εκείνος που την ώθησε στη δημοσιογραφία: «Θα γίνεις δημοσιογράφος και θα μπεις στην Ένωση Συντακτών».Ωστόσο, ο πρόωρος θάνατός του στιγμάτισε την εφηβική ηλικία της Ροζίτας.

Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, οι Γερμανοί επέταξαν το εργοστάσιο του παππού αλλά και το σπίτι στο Ψυχικό, με αποτέλεσμα να μετακομίσουν στην πλατεία Βάθης. Παρόλα αυτά, η οικογένεια απολάμβανε ένα μικρό μερίδιο που τους παρείχαν οι κατακτητές και έτσι τουλάχιστον δεν στερήθηκαν το φαγητό. Την ίδια περίοδο, η Ροζίτα αγάπησε τον κινηματογράφο, με αποτέλεσμα να παρακολουθεί κάθε ταινία που προβαλλόταν.

Η ίδια, κάνοντας λόγο για εκείνα τα χρόνια, είχε δηλώσει: ««Θυμάμαι την Κατοχή ως την ομορφότερη περίοδο της ζωής μου. Την πιο ζωντανή και δημιουργική, τότε που γεννήθηκαν και στέριωσαν οι καλές φιλίες, που αναπτύχθηκαν μυαλό και καρδιά». Είναι αλήθεια πως αυτή την ανελεύθερη εποχή, η Ροζίτα επέλεξε να μην «βυθιστεί» στη δυστυχία και την απογοήτευση. Έτσι, αποφάσισε παράλληλα με τις σπουδές της στη Γαλλική Ακαδημία, να φοιτήσει στη Δραματική Σχολή του Βασίλη Ρώτα, ούτως ώστε να παρατηρήσει εκ του σύνεγγυς την υποκριτική Τέχνη.

Παράλληλα, η Ροζίτα ανέπτυξε και αγάπη για τη ζωγραφική. Αν και παρακολούθησε μαθήματα με δάσκαλο τον Τσαρούχη, σύντομα συνειδητοποίησε πως η αγάπη της δεν ήταν αρκετή για ν’ ασχοληθεί μ’ αυτή την Τέχνη.

Η Ροζίτα Σώκου υπήρξε προοδευτική για τα δεδομένα εκείνης της εποχής. Αυτό διαφαίνεται και από την αποδοχή της ομοφυλοφιλίας πολλών φίλων της. Η πίστη της στη ζωή την έσωσε πολλές φορές, και ιδιαιτέρως κατά τη διάρκεια της Κατοχής και του Εμφυλίου, οπότε ενεπλάκη ακούσια σε διάφορα περιστατικά.

Μετά το πέρας του Εμφυλίου και συγκεκριμένα το 1947, η επιτυχία της στις εξετάσεις του Βρετανικού Συμβουλίου, αποτέλεσαν το εισιτήριο για τις σπουδές της στην Οξφόρδη. Η ζωή της στην Αγγλία, την έκανε να εντρυφήσει ακόμη περισσότερο στην αγγλική ποίηση και στα κείμενα του Σαίξπηρ και του Μπάιρον.

Κατά την επιστροφή της στην Ελλάδα, διαπίστωσε πως η περιουσία τους είχε απολεσθεί εξαιτίας της σχέσης που είχε συνάψει η μητέρα της με επιτήδειο δικηγόρο. Η απώλεια αυτή σηματοδότησε και τη οριστική ρήξη στη σχέση τους.

Η πρώτη κριτική της Ροζίτας αφορούσε τον κινηματογράφο και πραγματοποιήθηκε ύστερα από παρότρυνση του εκδότη της εφημερίδας «Οι καιροί», Νάνα Τσαλδάρη. Ωστόσο, η πρώτη επαγγελματική της ενασχόληση ξεκίνησε τη δεκαετία του ’50, ούσα διερμηνέας στην Υπηρεσία Συντονισμού Εφαρμογής Σχεδίου Ανασυγκρότησης. Το 1952 επιδόθηκε στη σκιαγράφηση προφίλ σημαντικών προσωπικοτήτων. Μάλιστα, ένα από αυτά αφορούσε τον Κωνσταντίνο Καραμανλή που τότε διατελούσε Υπουργός Συγκοινωνιών. Ο ίδιος εντυπωσιάστηκε σε τέτοιο βαθμό από τη γραφή της Ροζίτας, ώστε της πρότεινε μια θέση στο Υπουργείο, Εκείνη, όμως, ούτε καν απάντησε στην πρότασή του.

Η Ροζίτα Σώκου αρθρογράφησε σε πολλές μεγάλες εφημερίδες, όπως στην «Ανεξαρτησία», τη «Βραδυνή» και την «Καθημερινή». Εντούτοις, από την ενασχόλησή της αυτή, δεν αποκόμισε χρήματα. Κατάφερε, όμως, με δικά της έξοδα, να ταξιδέψει στο εξωτερικό, να παραστεί σε σημαντικές εκδηλώσεις και φεστιβάλ και, εν τέλει, να συνάψει σχέσεις και στενές φιλίες με δημοφιλείς και σπουδαίες προσωπικότητες, όπως τον Ομάρ Σαρίφ, τον Ρούντολφ Νουρέγιεφ, τον Μάρλον Μπράντο και τόσους άλλους.

Στις 14 Ιουλίου 1957, παντρεύτηκε τον Ιταλό κριτικό κινηματογράφου Μάνλιο Μαραντέϊ. Μετακόμισαν στη Ρώμη, όπου και γέννησε την κόρη της, Ιρένε. Σταδιακά, η ενασχόλησή της με το νοικοκυριό, την οδήγησε αναπόφευκτα σε κατάθλιψη. Η επιστροφή της στην Ελλάδα για διακοπές το καλοκαίρι του 1960 και η προτροπή από την Ελένη Βλάχου να παρακολουθήσει την παράσταση της Μαρίας Κάλλας στην Επίδαυρο και να γράψει κριτική, αποτέλεσε την αφορμή για την επανεγκατάσταση στην πατρίδα.

Η εκδοτική δραστηριότητα της Βλάχου, ενθάρρυνε τη Ροζίτα, ώστε να επιδοθεί σε μεταφράσεις μυθιστορημάτων. Η επικράτηση της Χούντας και η παύση της λειτουργίας της «Καθημερινής» και της «Μεσημβρινής», οδήγησε τη Ροζίτα και πολλούς άλλους δημοσιογράφους στην ανεργία. Η ίδια και ο Φρέντυ Γερμανός ήταν οι μοναδικοί που δεν διεκδίκησαν δικαστικά την αποζημίωσή τους.

Από το1969 έως το 2005, συνεργάστηκε με την εφημερίδα«Ακρόπολη», ενώ για ένα διάστημα αρθρογραφούσε στο«Έθνοςτης Κυριακής» και στον«Κόσμο του Επενδυτή».

Το 1986, ηΓαλλική Κυβέρνησητης απένειμε το παράσημο του Ιππότη του Τάγματος Γραμμάτων και Τεχνώνγια τις υπηρεσίες της στον κινηματογράφο.

Η κριτική της, αν και αιχμηρή, ήταν ακριβοδίκαιη. Δεν δίσταζε να αμφισβητήσει το ταλέντο ακόμη και σημαντικών προσωπικοτήτων, όπως η Μελίνα Μερκούρη. Διέθετε ιδιότυπο χιούμορ. Η ευρύτητα της παιδείας της ήταν προφανής σε κάθε έκφανση της ζωής της, δημόσιας και μη. Η αγάπη της για τους ανθρώπους επιβεβαιωνόταν σε κάθε επικοινωνία της, με τους οικείους αλλά κι εκείνους που συναντούσε στην καθημερινότητά της.

Το πνεύμα της ήταν πάντοτε ελεύθερο και ανυπότακτο. Υπερασπιζόταν την Τέχνη με κάθε τρόπο και επεσήμαινε πως το ταλέντο είναι απαύγασμα μεγάλου θάρρους και δημιουργικής τρέλας.

Η ίδια είχε δηλώσει: «Δεν είχα ποτέ την παραμικρή φιλοδοξία. Ό,τι έχω πετύχει, οφείλεται στην επιθυμία μου να κάνω αυτό που με ευχαριστούσε. Έκανα πάντα και μόνον αυτό που ήθελα στη ζωή μου».

Από τη Μαρία Κακαλή

110 χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από τη γέννηση του σπουδαίου Έλληνα ποιητή, Οδυσσέα Ελύτη. Υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της Γενιάς του ’30. Αγάπησε την Ελλάδα και τη δόξασε μέσα από τα έργα του, ζωγραφίζοντας κάθε γωνιά της με τα πινέλα της γραφής του. Μια γραφή ξεχωριστή… λυρική, συγκινητική και αγέρωχη, όπως τα νοήματα που την έπλεξαν, προστάζουν…

Τα πρώτα χρόνια

Ο Οδυσσέας Ελύτης γεννήθηκε στις 2 Νοεμβρίου 1911 στο Ηράκλειο της Κρήτης. Οι γονείς του, Παναγιώτης Αλεπουδέλης και Μαρία Βρανά, κατάγονταν από τη Λέσβο. Ο πατέρας του είχε ιδρύσει στο Ηράκλειο εργοστάσιο σαπωνοποιίας και πυρηνελουργίας. Ο ποιητής προτίμησε το ψευδώνυμο αντί του πραγματικού του ονόματος. Ο ίδιος είχε πει πως, η επιλογή του αυτή υποκινήθηκε από την επιθυμία του να απομακρυνθεί από το επίθετο της οικογένειάς του, καθώς αυτό ήταν «συνυφασμένο με ό,τι εγώ μισώ στη ζωή, το πρακτικό δηλαδή πνεύμα, την εμπορική πίστη, τον άκρατο ωφελιμισμό», όπως ο ίδιος έλεγε.

Τα γεγονότα του Μεγάλου Πολέμου ανάγκασαν την οικογένεια Αλεπουδέλη να μετοικήσει στην αττική γη. Η οικία της οδού Σόλωνος 98^α, φιλοξένησε τους γονείς και τα έξι παιδιά. Ο πατέρας συνέχισε την επιχειρηματική του δραστηριότητα στην Αθήνα. Ο Οδυσσέας Ελύτης, στα έξι του χρόνια, ξεκίνησε να φοιτά στο ιδιωτικό Λύκειο Μαρή της οδού Ιπποκράτους. Σύντομα η οικογένεια ήρθε αντιμέτωπη με μια τραγωδία. Η Μυρσίνη, η μεγαλύτερη αδερφή του ποιητή, πέθανε το 1918, ούσα 20 ετών.

Λίγα χρόνια αργότερα, το 1923, η οικογένεια Αλεπουδέλη ξεκίνησε να ταξιδεύει στην Ευρώπη. Η Ιταλία, η Ελβετία, η Γερμανία και η Γιουγκοσλαβία ήταν κάποιοι από τους σταθμούς. Το 1924, η Λωζάνη αποτέλεσε τον τόπο γνωριμίας του Οδυσσέα με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ένα πολιτικό πρόσωπο που τύγχανε της εκτίμησης όλης της οικογένειας. Ο Οδυσσέας συνέχισε τις σπουδές του στο Γ΄ Γυμνάσιο Αρρένων Αθηνών. Το 1925, ο πατέρας του απεβίωσε.

Η αρχή της πνευματικής ωρίμανσης

Οι πνευματικές αναζητήσεις του Οδυσσέα είχαν αρχίσει να διαφαίνονται ήδη από τα μαθητικά του χρόνια. Σε νεαρή ηλικία συνεργάστηκε με το μνημειώδες περιοδικό «Διάπλασις των Παίδων», ενώ αρεσκόταν στην ανάγνωση ελληνικών και γαλλικών λογοτεχνικών έργων. Η ποίηση του Καβάφη και του Καρυωτάκη ήρθαν στη ζωή του το 1927 και το 1928 αντίστοιχα. Καθόλη τη διάρκεια των εφηβικών του χρόνων, ταξίδευε στα νησιά του Αιγαίου, τα οποία και αποτέλεσαν μία εκ των πηγών της έμπνευσής του.

Το 1929 σηματοδότησε την ποιητική του πορεία. Η μελέτη του σουρεαλισμού και του έργου των Λόρκα και Ελιάρ τον καθόρισαν. Ένα χρόνο αργότερα, ξεκίνησε να παρακολουθεί μαθήματα στη Νομική Σχολή Αθηνών. Την ίδια περίοδο. η οικογένεια μετακόμισε στην Πλατεία Αμερικής. Το 1933, ο Ελύτης, συμμετέχοντας στην Ιδεοκρατική Φιλοσοφική Ομάδα του Πανεπιστημίου, είχε την ευκαιρία να συνδιαλεχθεί με τον Ιωάννη Συκουτρή, τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο και τον Κωνσταντίνο Τσάτσο.

Η συνάντησή του με τον Ανδρέα Εμπειρίκο και τον Θεόφιλο, συνετέλεσε στην ποιητική αποτύπωση των εικόνων του. Παράλληλα, ο Γιώργος Σαραντάρης τον έφερε σε επαφή με τους εκδότες του περιοδικού «Νέα Γράμματα», ανάμεσα στους οποίους ήταν ο Σεφέρης και ο Θεοτοκάς. Σε αυτό δημοσιεύτηκε η πρώτη του ποιητική συλλογή, με τίτλο «Του Αιγαίου».

Το 1936 αποτέλεσε την αφετηρία για τη δημιουργία μιας μακρόχρονης φιλίας με τον Νίκο Γκάτσο. Οι δύο ποιητές συνήθιζαν να συνευρίσκονται και με έτερους σημαντικούς άνδρες της εποχής, όπως τον ζωγράφο Νίκο Χατζηκυριάκο Γκίκα και τον ομότεχνό του Γιάννη Μόραλη. Καθοριστική κατέστη η γνωριμία του Ελύτη με τον ποιητή Νίκο Καρύδη, ιδρυτή του εκδοτικού οίκου «Ίκαρος». Σημειώνεται πως, από τον «Ίκαρο» εκδόθηκαν τα περισσότερα έργα του.

Η συμμετοχή του στον ελληνοϊταλικό πόλεμο

Οι στρατιωτικές υποχρεώσεις ανάγκασαν τον Ελύτη να διακόψει τις σπουδές του στη Νομική. Το 1938 απολύθηκε από τον στρατό ως έφεδρος αξιωματικός. Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, εξέδωσε 300 αντίτυπα από την ποιητική συλλογή με τίτλο «Προσανατολισμοί». Το 1940, η οικογένεια μετακόμισε και πάλι, αυτή τη φορά στην οδό Ιθάκης 31. Άξιο μνείας είναι το γεγονός πως το ίδιο έτος, πραγματοποιήθηκε η μετάφραση των πρώτων ποιημάτων του Ελύτη στα γαλλικά, από τον Σάμουελ Μπομποβί.

Ο ελληνοϊταλικός πόλεμος έφερε τον Οδυσσέα, ως ανθυπολοχαγό, στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Ένα χρόνο αργότερα, ο κοιλιακός τύφος τον οδήγησε στο νοσοκομείο των Ιωαννίνων, με τις πιθανότητες να επιζήσει, να είναι μηδαμινές. Η ζωή όμως είχε άλλα σχέδια για εκείνον… η ανάρρωσή του, στην Αθήνα πλέον, υπήρξε μακρά και συνέπεσε με τη γερμανική εισβολή και την Κατοχή στην Ελλάδα.

Τα χρόνια μετά το τέλος του πολέμου

Το 1943 δημοσιεύτηκε η συλλογή του «Ήλιος ο Πρώτος», ενώ δύο χρόνια αργότερα ξεκίνησε τη συνεργασία του με το περιοδικό «Τετράδιο», μεταφράζοντας ποιήματα του Λόρκα και δημοσιεύοντας την ελεγεία «Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας». Η τοποθέτησή του στη διεύθυνση προγράμματος του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας, ύστερα από πρόταση του Γιώργου Σεφέρη, υπήρξε σύντομη. Παράλληλα, ο Ελύτης επιδόθηκε σε μια άλλη μεγάλη αγάπη του, τη ζωγραφική.

Τα γεγονότα του Εμφυλίου Πολέμου τον βρήκαν στην Ευρώπη, και συγκεκριμένα στην Ελβετία, τη Γαλλία, την Ισπανία και την Αγγλία. Εκεί συνδέθηκε στενά με εκπροσώπους της γαλλικής διανόησης και της Τέχνης. Ανάμεσα σε αυτούς, ο Καμύ και ο Πικάσο. Το 1952 επέστρεψε στην Ελλάδα και στη θέση του στο Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας. Ωστόσο, παραιτήθηκε και πάλι ένα χρόνο μετά.

Το 1959, εξέδωσε το «Άξιον Εστί», ένα έργο που μελοποιήθηκε από τον Μίκη Θεοδωράκη το 1964 και έμελε να σηματοδοτήσει τη διαδρομή και την υστεροφημία του. Οι στίχοι του τραγουδήθηκαν και τραγουδιούνται από κάθε Έλληνα. Η ποίηση πια δεν αφορούσε την ελίτ και την κάστα των «εκλεκτών» διανοούμενων. Το «Άξιον Εστί» μετουσιώθηκε σε «κτήμα του Λαού». Παρατίθεται απόσπασμα από τον τρίτο ύμνο της Γενέσεως:

Τότε είπε και γεννήθηκεν η θάλασσα

Και είδα και θαύμασα

Και στη μέση της έσπειρε κόσμους μικρούς κατ' εικόνα και ομοίωσή μου:

Ίπποι πέτρινοι με τη χαίτη ορθή

και γαλήνιοι αμφορείς

και λοξές δελφινιών ράχες

η Ίος η Σίκινος η Σέριφος η Μήλος

«Κάθε λέξη κι από 'να χελιδόνι

για να σου φέρνει την άνοιξη μέσα στο θέρος» είπε

Και πολλά τα λιόδεντρα

που να κρησάρουν στα χέρια τους το φως

κι ελαφρό ν' απλώνεται στον ύπνο σου

και πολλά τα τζιτζίκια

που να μην τα νιώθεις

όπως δε νιώθεις το σφυγμό στο χέρι σου

αλλά λίγο το νερό

για να το 'χεις Θεό και να κατέχεις τι σημαίνει ο λόγος του

και το δέντρο μονάχο του

χωρίς κοπάδι

για να το κάνεις φίλο σου

και να γνωρίζεις τ' ακριβό του τ' όνομα φτενό στα πόδια σου το χώμα

για να μην έχεις πού ν' απλώσεις ρίζα

και να τραβάς του βάθους ολοένα

και πλατύς επάνου ο ουρανός

για να διαβάζεις μόνος σου την απεραντοσύνη.

ΑΥΤOΣ
ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας!

Τα χρόνια της δικτατορίας και η μεταπολίτευση

Την έναρξη της δικτατορίας πληροφορήθηκε ενόσω βρισκόταν στην οικία του, στην οδό Σκουφά 23. Την εποχή εκείνη ασχολούταν με τη μετάφραση του έργου της Σαπφώς. Δύο χρόνια αργότερα, εγκαταστάθηκε στο Παρίσι. Το 1971 επέστρεψε οριστικά στην Ελλάδα. Διατέλεσε πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ε.Ι.Ρ.Τ. και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Εθνικού Θεάτρου κατά την περίοδο 1974 - 1977.

Ο Οδυσσέας Ελύτης τήρησε συνεπή ιδεολογική στάση καθόλη τη διάρκεια της πορείας του. Η συνέπειά του αυτή δεν του επέτρεψε να αποδεχθεί την πρόταση της Νέας Δημοκρατίας, σύμφωνα με την οποία θα συμμετείχε ως υποψήφιος στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας του κόμματος. Μια δεύτερη άρνησή του αφορούσε τον τίτλο και τη θέση του Ακαδημαϊκού, εισήγηση που του γνωστοποιήθηκε το 1977.

Το βραβείο Νόμπελ

Η επίσημη παγκόσμια αναγνώριση του έργου του πραγματοποιήθηκε στις 18 Οκτωβρίου 1979, οπότε και τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας της Σουηδικής Ακαδημίας. Η απονομή διεξήχθη στη Στοκχόλμη στις 10 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους. Η ομιλία του ολοκληρώθηκε με τα εξής λόγια: «Δεν αρκεί να ονειροπολούμε με τους στίχους. Είναι λίγο. Δεν αρκεί να πολιτικολογούμε. Είναι πολύ. Κατά βάθος ο υλικός κόσμος είναι απλώς ένας σωρός από υλικά. Θα εξαρτηθεί από το αν είμαστε καλοί ή κακοί αρχιτέκτονες το τελικό αποτέλεσμα. Ο Παράδεισος ή η Κόλαση που θα χτίσουμε. Εάν η ποίηση παρέχει μια διαβεβαίωση και δη στους καιρούς τους durftiger είναι ακριβώς αυτή: ότι η μοίρα μας παρ' ολ' αυτά βρίσκεται στα χέρια μας».

Το τέλος

Ο κύκλος της ζωής για τον Οδυσσέα Ελύτη, έκλεισε στις 18 Μαρτίου 1996. Ο ίδιος, όμως, κέρδισε την αθανασία μέσα από τα έργα του. Λεξιπλάστης και ζωγράφος της ποίησης, σκιαγράφησε κάθε πτυχή της Ελλάδας και των Ελλήνων. Έρωτας, ηρωισμός, δύναμη, απέραντη ομορφιά, θλίψη…

«Εάν αποσυνθέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις να σου απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι. Που σημαίνει: με άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις» («Μικρός Ναυτίλος», 1985)

Το αφιέρωμα αυτό δεν θα μπορούμε παρά να ολοκληρωθεί με ένα απόσπασμα από το έργο του «Το Μονόγραμμα», έναν ύμνο στον έρωτα και την αγάπη:

Έτσι μιλώ για σένα και για μένα

Επειδή σ’ αγαπώ και στην αγάπη ξέρω
Να μπαίνω σαν Πανσέληνος
Από παντού, για το μικρό το πόδι σου μες στ’ αχανή
σεντόνια
Να μαδάω γιασεμιά – κι έχω τη δύναμη
Αποκοιμισμένη, να φυσώ να σε πηγαίνω
Μεσ’ από φεγγερά περάσματα και κρυφές της θάλασσας
στοές
Υπνωτισμένα δέντρα με αράχνες που ασημίζουνε

Ακουστά σ’ έχουν τα κύματα
Πώς χαιδεύεις, πώς φιλάς
Πώς λες ψιθυριστά το “τι” και το “ε”
Τριγύρω στο λαιμό στον όρμο
Πάντα εμείς το φως κι η σκιά

Πάντα εσύ τ’ αστεράκι και πάντα εγώ το σκοτεινό
πλεούμενο
Πάντα εσύ το λιμάνι κι εγώ το φανάρι το δεξιά
Το βρεγμένο μουράγιο και η λάμψη επάνω στα κουπιά
Ψηλά στο σπίτι με τις κληματίδες
Τα δετά τριαντάφυλλα, το νερό που κρυώνει
Πάντα εσύ το πέτρινο άγαλμα και πάντα εγώ η σκιά
που μεγαλώνει
Το γερτό παντζούρι εσύ, ο αέρας που το ανοίγει εγώ
Επειδή σ’ αγαπώ και σ’ αγαπώ
Πάντα εσύ το νόμισμα κι εγώ η λατρεία που το
εξαργυρώνει:

Tόσο η νύχτα, τόσο η βοή στον άνεμο
Τόσο η στάλα στον αέρα, τόσο η σιγαλιά
Τριγύρω η θάλασσα η δεσποτική
Καμάρα τ’ ουρανού με τ’ άστρα
Τόσο η ελάχιστή σου αναπνοή

Που πια δεν έχω τίποτε άλλο
Μεσ’ στους τέσσερεις τοίχους , το ταβάνι, το πάτωμα
Να φωνάζω από σένα και να με χτυπά η φωνή μου
Να μυρίζω από σένα και ν’ αγριεύουν οι άνθρωποι
Επειδή το αδοκίμαστο και το απ’ αλλού φερμένο
Δεν τ’ αντέχουν οι άνθρωποι κι είναι νωρίς, μ’ ακούς
Είναι νωρίς ακόμη μεσ’ στον κόσμο αυτόν αγάπη μου

Να μιλώ για σένα και για μένα.

Εργογραφία

Ποιητικές συλλογές:

Προσανατολισμοί (1939)

Ήλιος ο Πρώτος μαζί με τις παραλλαγές πάνω σε μιαν αχτίδα (1943)

Άξιον Εστί 1959)

Έξι και μία τύψεις για τον ουρανό (1960)

Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας (1962)

Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας (1971)

Το Φωτόδεντρο και η Δέκατη Τέταρτη Ομορφιά (1971)

Το Μονόγραμμα (1972)

Τα Ρω του Έρωτα (1972)

Τα Ετεροθαλή (1974)

Μαρία Νεφέλη (1978)

Τρία ποιήματα με σημαία ευκαιρίας (1982)

Ημερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου (1984)

Ο μικρός ναυτίλος (1985)

Τα ελεγεία της Οξώπετρας (1991)

Δυτικά της λύπης (1995)

Εκ του πλησίον (1998)

Δοκίμια:

Η αληθινή φυσιογνωμία και η λυρική τόλμη του Ανδρέα Κάλβου (1946)

Ο ζωγράφος Θεόφιλος (1973)

Ανοιχτά χαρτιά (1974)

Η μαγεία του Παπαδιαμάντη (1976)

Αναφορά στον Ανδρέα Εμπειρίκο (1980)

Ιδιωτική Οδός (1990)

Τα Δημόσια και τα Ιδιωτικά (1990)

Εν λευκώ (1993)

Ο κήπος με τις αυταπάτες (1995)

Μεταφράσεις:

Ζαν Ζιρωντού: «Νεράιδα - Ονειρόδραμα σε τρεις πράξεις» (1973)

Μπέρτολτ Μπρεχτ: «Ο κύκλος με την κιμωλία» (1974)

Δεύτερη Γραφή (1976)

Σαπφώ (1976)

Η Αποκάλυψη του Ιωάννη (1985)

Ο Κώστας Καρυωτάκης υπήρξε σημαντικός Έλληνας ποιητής και πεζογράφος. Έχει αναγνωριστεί ως ο κυριότερος εκπρόσωπος της σύγχρονης λυρικής ποίησης και ένας από τους σπουδαιότερους Λογοτέχνες της Γενιάς του ’20. Με το έργο του, παρουσίασε στο ελληνικό αναγνωστικό το πνεύμα του Μοντερνισμού και αποτέλεσε την έμπνευση για μεταγενέστερους ποιητές, όπως ο Σεφέρης και ο Ρίτσος. Ο «καρυωτακισμός» διαπότισε την ελληνική ποίηση, με τους εκφραστές του να μιμούνται τον πεσιμισμό και τη μεμψιμοιρία, στοιχεία έκδηλα στη γραφή του Καρυωτάκη.

Ο Κώστας Καρυωτάκης γεννήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 1896 στην Τρίπολη της Αρκαδίας. Ο πατέρας του, Γεώργιος, ήταν μηχανικός, με καταγωγή από την Κόρινθο. Με την Αικατερίνη Σκάγιαννη, η οποία καταγόταν από την Τρίπολη, απέκτησαν δύο ακόμη παιδιά, τη Νίτσα και τον Θάνο. Η οικογένεια μετοίκησε σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, εξαιτίας των επαγγελματικών υποχρεώσεων του πατέρα. Έτσι, ήδη από τα παιδικά του χρόνια, ο ποιητής έζησε στη Λευκάδα, το Αργοστόλι, τη Λάρισα, την Πάτρα, την Καλαμάτα, την Αθήνα και τα Χανιά.

Η λογοτεχνική δεινότητα του Καρυωτάκη διαφάνηκε από νωρίς. Κατά τη διάρκεια της εφηβείας του και συγκεκριμένα σε ηλικία δεκαέξι ετών, δημοσίευσε ποιήματά του σε διάφορα περιοδικά και έλαβε μέρος σε διαγωνισμούς Λογοτεχνίας. ανάμεσα στους οποίους συγκαταλέγεται και εκείνος του περιοδικού «Διάπλασις των Παίδων».

Δύο χρόνια αργότερα, ξεκίνησε να φοιτά στη Νομική Σχολή Αθηνών. Παράλληλα με τις σπουδές του, δημοσίευε ποιήματα σε εφημερίδες και περιοδικά. Στα τέλη του 1917, αποφοίτησε από τη Σχολή. Την ίδια περίοδο, ο πατέρας του απομακρύνθηκε από την εργασία του στο δημόσιο, χαρακτηριζόμενος ως αντιβενιζελικός.

Ο Καρυωτάκης επιχείρησε ανεπιτυχώς να διατελέσει τα καθήκοντα του Νομικού. Ως εκ τούτου, αναζήτησε μια θέση στο δημόσιο. Ο διορισμός του ως υπουργικός γραμματέας στην Α΄ Θεσσαλονίκης, τον ευχαρίστησε, καθώς πλέον βρισκόταν κοντά στους γονείς του. Ωστόσο, η τοποθέτησή του σε διάφορες δημόσιες υπηρεσίες ανά την Ελλάδα, δεν του προσέφερε ικανοποίηση. Εν τέλει, εργάστηκε στην κεντρική υπηρεσία του Υπουργείου Πρόνοιας και Κοινωνικής Αντιλήψεως της Αθήνας. Το 1919 εξέδωσε την πρώτη του ποιητική συλλογή, με τίτλο «Ο Πόνος του Ανθρώπου και των Πραμάτων».

Το 1922 γνώρισε την ποιήτρια Μαρία Πολυδούρη. Αν και η σχέση τους δεν κράτησε πολύ, ο έρωτάς τους ήταν μεγάλος και βαθύς. Αφορμή για τον χωρισμό τους στάθηκε η ασθένεια του Καρυωτάκη. Ο ίδιος έπασχε από σύφιλη, η οποία τότε αφενός ήταν ανίατη και αφετέρου στιγμάτιζε κοινωνικά τον νοσούντα. Ο ποιητής ζήτησε από τη σύντροφό του να χωρίσουν και, παρόλο που εκείνη του πρότεινε να παντρευτούν και να μην αποκτήσουν τέκνα, ο Καρυωτάκης επέμεινε στην απόφασή του. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1926, η Πολυδούρη αρρώστησε από φυματίωση. Ο πρώην σύντροφος και μεγάλος της έρωτας, την επισκέφθηκε στο νοσοκομείο που νοσηλευόταν.

Το επόμενο έτος, ο Καρυωτάκης ολοκλήρωσε και εξέδωσε την ποιητική συλλογή με τίτλο «Ελεγεία και Σάτιρες». Παράλληλα, ο ίδιος διακρινόταν για τη συνδικαλιστική του δράση, ενώ εργάστηκε στη Νομαρχία της Πρέβεζας ως δικηγόρος. Στις επιστολές που αντάλλασσε με πρόσωπα από το συγγενικό του περιβάλλον, εξέφραζε την αγωνία του για τη ζωή στην επαρχία.

Το πνεύμα του Καρυωτάκη διαμορφώθηκε από τα βιώματά του ως πολίτης μιας χώρας που ταλανήθηκε από πολλά δεινά. Ο ίδιος έζησε τους Βαλκανικούς Πολέμους, τον Μεγάλο Πόλεμο και τη Μικρασιατική Καταστροφή. Πέραν τούτων, η εποχή του έβριθε προβλημάτων, με αποτέλεσμα η ανεργία, η κοινωνική εξαθλίωση, οι απεργίες και η διαφθορά να είναι έκδηλα στοιχεία της καθημερινότητας.

Ως αποτέλεσμα, η νέα γενιά εξέφραζε την απογοήτευσή της και συνάμα αναζητούσε ένα πνευματικό αποκούμπι. Ο Καρυωτάκης δεν μπορούσε παρά να συμβαδίσει με αυτή την τάση, υποκινούμενος όχι μόνο από το ρεύμα της εποχής αλλά κυρίως από τα χαρακτηριστικά του εσώτερου εαυτού του που του «επέβαλλαν» να θρηνήσει για τον κόσμο που άλλαζε.

Ο Καρυωτάκης δεν μπόρεσε να διαχειριστεί την απαισιοδοξία του, η οποία εκτός των άλλων ήταν αποτέλεσμα και της αποξένωσης που ένιωθε λόγω της ασθένειάς του. Στις 21 Ιουλίου 1928 αυτοκτόνησε, όντας μόλις 32 ετών. Η σφαίρα που εναποτέθηκε στην καρδιά του, του έδωσε τη λύτρωση που αναζητούσε.

Στις τελευταίες χειρόγραφες σημειώσεις που άφησε, Στην αποχαιρετιστήρια επιστολή του, έγραψε: «Εἶναι καιρὸς νὰ φανερώσω τὴν τραγωδία μου. Τὸ μεγαλύτερό μου ἐλάττωμα στάθηκε ἡ ἀχαλίνωτη περιέργειά μου, ἡ νοσηρὴ φαντασία καὶ ἡ προσπάθειά μου νὰ πληροφορηθῶ γιὰ ὅλες τὶς συγκινήσεις, χωρὶς τὶς περισσότερες, νὰ μπορῶ νὰ τὶς αἰσθανθῶ. Τὴ χυδαία ὅμως πράξη ποὺ μοῦ ἀποδίδεται τὴ μισῶ. Ἐζήτησα μόνο τὴν ἰδεατὴ ἀτμόσφαιρά της, τὴν ἔσχατη πικρία. Οὔτε εἶμαι ὁ κατάλληλος ἄνθρωπος γιὰ τὸ ἐπάγγελμα ἐκεῖνο. Ὁλόκληρο τὸ παρελθόν μου πείθει γι’ αὐτό. Κάθε πραγματικότης μοῦ ἦταν ἀποκρουστική. Εἶχα τὸν ἴλιγγο τοῦ κινδύνου. Καὶ τὸν κίνδυνο ποὺ ἦρθε τὸν δέχομαι μὲ πρόθυμη καρδιά. Πληρώνω γιὰ ὅσους, καθὼς ἐγώ, δὲν ἔβλεπαν κανένα ἰδανικὸ στὴ ζωή τους, ἔμειναν πάντα ἕρμαια τῶν δισταγμῶν τους, ἢ ἐθεώρησαν τὴν ὕπαρξή τους παιχνίδι χωρὶς οὐσία. Τοὺς βλέπω νὰ ἔρχονται ὁλοένα περισσότεροι μαζὶ μὲ τοὺς αἰῶνες. Σ’ αὐτοὺς ἀπευθύνομαι. Ἀφοῦ ἐδοκίμασα ὅλες τὶς χαρές (!!!), εἶμαι ἕτοιμος γιὰ ἕναν ἀτιμωτικὸ θάνατο. Λυποῦμαι τοὺς δυστυχισμένους γονεῖς μου, λυποῦμαι τὰ ἀδέλφια μου. Ἀλλὰ φεύγω μὲ τὸ μέτωπο ψηλά. Ἤμουν ἄρρωστος. Σᾶς παρακαλῶ νὰ τηλεγραφήσετε, γιὰ νὰ προδιαθέση τὴν οἰκογένειά μου, στὸ θεῖο μου Δημοσθένη Καρυωτάκη, ὁδός Μονῆς Προδρόμου, πάροδος Ἀριστοτέλους, Ἀθήνας» Κ.Γ.Κ. [Υ.Γ.] Καὶ γιὰ ν’ ἀλλάξουμε τόνο. Συμβουλεύω ὅσους ξέρουν κολύμπι νὰ μὴν ἐπιχειρήσουνε ποτὲ νὰ αὐτοκτονήσουν διὰ θαλάσσης. Ὅλη νύχτα ἀπόψε ἐπὶ δέκα ὧρες, ἐδερνόμουν μὲ τὰ κύματα. Ἤπια ἄφθονο νερό, ἀλλὰ κάθε τόσο, χωρὶς νὰ καταλάβω πῶς, τὸ στόμα μου ἀνέβαινε στὴν ἐπιφάνεια. Ὡρισμένως, κάποτε, ὅταν μοῦ δοθεῖ ἡ εὐκαιρία, θὰ γράψω τὶς ἐντυπώσεις ἑνὸς πνιγμένου».

Ολοκληρώνοντας το σύντομο αυτό αφιέρωμα για τον Κώστα Καρυωτάκη, παραθέτουμε ένα ποίημά του, το οποίο μελοποιήθηκε από τον Λουκά Θάνο, την Κάλλια Σπυριδάκη, τον Μίκη Θεοδωράκη και τα Διάφανα Κρίνα και, τραγουδήθηκε από τον Νικόλαο Ξυλούρη, τους Χαΐνηδες, τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου και τα Διάφανα Κρίνα αντίστοιχα. Τις επόμενες ημέρες αναμένεται να κυκλοφορήσει και η εκδοχή του Νίκου Γρηγοριάδη με ερμηνευτή τον Γιώργο Νταλάρα.

Κι αν έσβησε σαν ίσκιος

Κι αν έσβησε σαν ίσκιος τ’ όνειρό μου,
κι αν έχασα για πάντα τη χαρά,
κι αν σέρνομαι στ’ ακάθαρτα του δρόμου,
πουλάκι με σπασμένα τα φτερά

Από τη Μαρία Κακαλή

Σάββατο απόγευμα και το Christmas Theater γεμίζει παιδικές φωνές. Αγόρια και κορίτσια όλων των ηλικιών, κρατώντας τα σακουλάκια με τα ζαχαρωτά τους, ετοιμάζονται να γνωρίσουν θεατρικά τον μεγαλύτερο ήρωα της μυθολογίας, τον Ηρακλή. Η εντυπωσιακή παράσταση που ετοίμασε η αγαπημένη των παιδιών, Κάρμεν Ρουγγέρη, λαμβάνει φέτος σάρκα και οστά, ύστερα από έναν χρόνο μη διεξαγωγής θεατρικών παραστάσεων στο πλαίσιο των μέτρων κατά της πανδημίας.

Η Κάρμεν Ρουγγέρη, όπως και η ίδια πληροφόρησε το κοινό πριν από την έναρξη της παράστασης, δημιούργησε τεκμηριωμένο κείμενο με βάση την ελληνική μυθολογία. Οι θεατές, μικροί και μεγάλοι, είχαν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν την αναπαράσταση των μύθων που αφορούν τη γέννηση, τη δράση και το τέλος του Ηρακλή αλλά και τη συμβολή του στη θέσπιση των Ολυμπιακών Αγώνων. Δεκάδες μυθικοί ήρωες, τέρατα και θεοί πέρασαν μπροστά από τα μάτια τους, ζωντανεύοντας τα κείμενα που πολλά από τα παιδιά έχουν διαβάσει ή διδαχθεί στο σχολείο.

Η παράσταση ξετυλίχθηκε σε δύο επίπεδα, εκείνο των θεών και εκείνο των θνητών. Η σκηνοθετική αυτή προσέγγιση της Κάρμεν Ρουγγέρη συνετέλεσε στην κατανόηση της διάστασης που υφίσταται ανάμεσα στα δύο μέρη αλλά και στην επίδραση που οι θεοί είχαν στη ζωή και τη μοίρα των απλών ανθρώπων.

Ο Γιώργος Παράσχος ξεχώρισε με τη δυναμική παρουσία του στη σκηνή και ξεσήκωσε τους μικρούς θεατές, οι οποίοι συχνά τον χαιρετούσαν ή έσπευδαν να απαντήσουν στις ερωτήσεις που έθετε, ώστε να τον βοηθήσουν να ολοκληρώσει τους άθλους του.

Από την άλλη πλευρά, ο Γιώργος Μπανταδάκης απέδωσε πιστά τον ρόλο του Ευρυσθέα, ενός βασιλιά που ενεργούσε υπό τις διαταγές της Ήρας και, αν και γεννήθηκε πρώτος και κέρδισε έτσι τον θρόνο των Περσιδών, δεν κατάφερε ποτέ να ορθώσει το ανάστημά του απέναντι στον Ηρακλή.

Η παράσταση διήρκεσε σχεδόν δύο ώρες, κάτι που ενδεχομένως θα κούραζε τα παιδιά εάν η πλοκή και η εναλλαγή των σκηνών δεν ήταν γρήγορη. Η παραδοσιακή μουσική του Αντώνη Δελαπόρτα, διανθισμένη από τους στίχους του Ανδρέα Κουλουμπή, αποτέλεσε ιδανική επιλογή. Οι ήχοι ήταν οικείοι και επέτειναν το αίσθημα της τέρψης στους θεατές. Μάλιστα, στη σκηνή που αφορούσε τον έβδομο άθλο του Ηρακλή, ήτοι την αιχμαλωσία του Μινώταυρου και τη μεταφορά του στον Ευρυσθέα, η ανταπόκριση του κοινού στο άκουσμα της κρητικής μουσικής ήταν εναργής. Ο θίασος εν συνόλω συμμετείχε στις ζωηρές χορογραφίες που δημιούργησε ο Πέτρος Γάλλιας. Ιδιαίτερης απήχησης έτυχαν και οι σπαθογραφίες, των οποίων την επιμέλεια είχε ο Κωνσταντίνος Μπουμπούκης.

Η Χριστίνα Κουλουμπή εντυπωσίασε τόσο με τις ενδυματολογικές όσο και τις σκηνογραφικές της δημιουργίες. Ξεχωριστές στιγμές της παράστασης ήταν η σκηνή στο Μαντείο των Δελφών και η αναπαράσταση του ενδέκατου άθλου του Ηρακλή, τα μήλα των Εσπερίδων.

Στη μεν πρώτη, ο Ηρακλής παρουσιάζεται να μεταβαίνει στην Πυθία για να μάθει με ποιον τρόπο θα εξιλεωθεί για το κακό που διέπραξε, τη δολοφονία της γυναίκας και των πέντε παιδιών του ως αποτέλεσμα της τρέλας που τον είχε κυριεύσει με απόφαση της Ήρας. Οι ηθοποιοί, ενδεδυμένοι στα λευκά, έφεραν στον νου των ενηλίκων τον Χορό αρχαίας τραγωδίας και προετοίμασαν τους μικρούς θεατές για όσα σε λίγα χρόνια θα παρακολουθήσουν.

Η δε δεύτερη, η σκηνή με τα μήλα των Εσπερίδων, ξεχώρισε σκηνογραφικά. Ο Άτλαντας, κρατώντας στα χέρια του τους ουρανούς, ενθουσίασε μικρούς και μεγάλους.

Η Χριστίνα Κουλουμπή, ωστόσο, διακρίθηκε και υποκριτικά, υποδυόμενη την Ήρα, ευρισκόμενη στο επίπεδο των θεών. Ο καυστικός και αυστηρός τόνος αντικατόπτριζε το μίσος της προς την Ηρακλή, τον γιο του Δία και της Αλκμήνης.

Η Κάρμεν Ρουγγέρη παρουσιάζει στο κοινό μια εντυπωσιακή παράσταση στο κοινό και δη στα παιδιά, ικανοποιώντας ένα διττό σκοπό: τη διδαχή και τη διασκέδαση. Πιστή στις αρχές που προστάζει ένα παιδικό – και όχι μόνο - θέαμα, αναπτύσσει την ιστορία του μεγαλύτερου ήρωα της ελληνικής μυθολογίας μέσα από ένα απλό κείμενο, που κάθε άλλο παρά απλοϊκό είναι. Οι θεατές, μικροί και μεγάλοι, είναι παρόντες καθόλη τη διάρκεια της παράστασης και γίνονται αποδέκτες ενός διαχρονικού μηνύματος που έχει την αφετηρία του στους αρχαίους Έλληνες: «Δεν υπάρχει τίποτε αδύνατο γι’ αυτόν που θα προσπαθήσει».

Στην παράσταση συμμετέχουν: Γιώργος Παράσχος, Γιώργος Μπανταδάκης, Στέλιος Νίνης, Άρης Δελαγραμμάτικας, Ντίνος Γκελαμέρης, Νίκος Καλιδώνης, Πέτρος Τσαπαλιάρης, Χρήστος Μπαλτάς, Άντεια Ολυμπίου, Έλενα Μιχαλάκη, Κωνσταντίνα Κουτσαυτάκη, Ιουστίνα Μάτσιασεκ.

Λόγω της επιτυχίας της, η παράσταση θα συνεχιστεί τουλάχιστον μέχρι τις 7 Νοεμβρίου.

Για την παρακολούθησή της, απαιτείται είτε πιστοποιητικό εμβολιασμού ή νόσησης είτε αρνητικό τεστ 72 (PCR) ή 48 ωρών (rapid). Για τα παιδιά 4-11 ετών, απαιτείται η προσκόμιση self test 24 ωρών.

Από τη Μαρία Κακαλή 

Ο Άλμπερ Καμύ υπήρξε Γάλλος συγγραφέας, ποιητής, φιλόσοφος και δημοσιογράφος. Οι Τέχνες και η διανόηση του οφείλουν πολλά, καθώς με το έργο και τη ζωή του, κατάφερε να προωθήσει το ουμανιστικό πνεύμα και να συντελέσει καθοριστικά στη δημιουργία της Λογοτεχνίας του παραλογισμού. Στην εργογραφία του συγκαταλέγεται πλήθος μυθιστορημάτων, δοκιμίων, θεατρικών κειμένων και μεταφράσεων. Η Σουηδική Ακαδημία τον τίμησε το 1957 με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, καθιστώντας τον, έως τότε, τον νεότερο βραβευμένο συγγραφέα.

Ο Καμύ γεννήθηκε στις 7 Νοεμβρίου του 1913 στο Μοντοβί της Αλγερίας από φτωχική οικογένεια. Όπως είχε πει και ο ίδιος, «Μεγάλωσα, όπως όλοι οι άνθρωποι της ηλικίας μου, μέσα στις τυμπανοκρουσίες του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Και η Ιστορία μας από τότε δεν έπαψε να είναι: φόνος, αδικία, βία». Ο πατέρας του, Γάλλος στην καταγωγή, ήταν ένας βιοπαλαιστής που εργαζόταν σε οινοποιείο της περιοχής. Ωστόσο, το φθινόπωρο του 1914 κατατάχθηκε στον στρατό, τραυματίστηκε στη μάχη του Μάρνη και απεβίωσε λίγο αργότερα. Ο Άλμπερ ουσιαστικά γνώρισε τον πατέρα του μέσα από μια φωτογραφία, στην οποία αποτυπωνόταν η αποστροφή του στη θέαση μιας εκτέλεσης. Μετά τον θάνατο του πατέρα του, μετοίκησε στο Αλγέρι μαζί με τη μητέρα, τον αδερφό του, τη γιαγιά του και τον παράλυτο θείο του. Ο ίδιος, κατά τη διάρκεια των σπουδών του, συνάντησε σημαντικές ακαδημαϊκές προσωπικότητες. Ανάμεσα σε αυτές και ο Ζαν Γκρενιέ, ο οποίος δίδαξε στον Καμύ το έργο του Νίτσε.

Η συγγραφική δραστηριότητα ξεκίνησε από νωρίς για τον Καμύ. Τα πρώτα του κείμενα δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «Sud» το 1932. Μετά το Λύκειο σπούδασε Φιλολογία στη Φιλοσοφική Σχολή, έλαβε ειδίκευση στη Φιλοσοφία και παρακολούθησε σεμινάρια Κοινωνιολογίας και Ψυχολογίας. Η διπλωματική του εργασία αφορούσε τη σύνδεση της ελληνικής και χριστιανικής σκέψης στα έργα του Πλωτίνου και του Αυγουστίνου. Κατά τη διάρκεια των ακαδημαϊκών χρόνων του, επηρεάστηκε από σπουδαίους φιλοσόφους, όπως τον Σοπενχάουερ, τον Ντεκάρτ και τον Σπινόζα, αλλά και σημαντικούς συγγραφείς, όπως τον Ντοστογιέφσκι και τον Κάφκα.

Εντούτοις, η φυματίωση από την οποία νόσησε, ανέτρεψε τα σχέδια του για συμμετοχή στον διαγωνισμό πιστοποίησης και κατά συνέπεια ανέστειλε την ενασχόλησή του με την εκπαίδευση. Σημειώνεται πως, ο Καμύ ήταν πολιτικοποιημένος και προσκείμενος στο κομμουνιστικό κόμμα, από το οποίο, ωστόσο, απομακρύνθηκε δύο έτη μετά την εγγραφή του σε αυτό, με την αιτιολογία πως ήταν τροτσκιστής.

Η φυματίωση δεν επηρέασε μόνο την επαγγελματική του αποκατάσταση ως εκπαιδευτικός, αλλά και την ενασχόλησή του με μια έτερη μεγάλη του αγάπη, το ποδόσφαιρο. Ο Καμύ μεταγενέστερα αναφέρθηκε στις αθλητικές του εμπειρίες, επισημαίνοντας πως, στο ποδόσφαιρο χρωστούσε όσα ήξερε για την ηθική και το καθήκον.

Το 1934 νυμφεύθηκε τη Σιμόν Ιέ. Ο γάμος τους διήρκεσε λίγο, καθώς και οι δύο απιστούσαν. Το 1935 ξεκίνησε να συγγράφει μια συλλογή δοκιμίων με τίτλο «Η καλή και η ανάποδη» («L' Envers et l' Endroit»), η οποία και δόθηκε στην κυκλοφορία δύο χρόνια αργότερα. Ο Καμύ ίδρυσε το επονομαζόμενο «Θέατρο της Εργασίας» («le Théâtre du Travail»), το οποίο μετονόμασε σε «Θέατρο της Ομάδας» το 1937. Παράλληλα, εργάστηκε στην εφημερίδα «Λαϊκό μέτωπο» («Front populaire»), Η δημοσιογραφική έρευνα που διεξήγαγε για τη Μιζέρια της Καμπυλίας, προκάλεσε πολιτικές αντιδράσεις. Ως αποτέλεσμα, η εφημερίδα σταμάτησε να κυκλοφορεί ύστερα από σχετική απαγόρευση και, ο Καμύ αδυνατούσε να βρει δουλειά. Οι συνθήκες αυτές τον ανάγκασαν να μετοικήσει στο Παρίσι, όπου εργάστηκε ως γραμματέας σύνταξης στην εφημερίδα Paris-Soir και έλαβε μέρος στην αντίσταση κατά της Γερμανικής Κατοχής. Στη Γαλλία, συνδέθηκε στενά με τον Ζαν Πωλ Σαρτρ και τη Σιμόν ντε Μποβουάρ. Το 1942 εξέδωσε το μυθιστόρημά του με τίτλο «Ο ξένος» και το δοκίμιο «Ο μύθος του Σίσυφου». «Ο ξένος» αντικατοπτρίζει την αλλοτρίωση του ανθρώπου του 20ού αιώνα, μέσα από την παρουσίαση ενός ανένταχτου στις κοινωνικές απαιτήσεις άνδρα.

Την ίδια περίοδο, νυμφεύθηκε για ακόμη μία φορά. Η Μαθηματικός Φρανσίς Φορ ήταν η δεύτερη σύζυγός του, με την οποία απέκτησε δύο κόρες. Ωστόσο, ούτε σε αυτή τη σχέση κατάφερε να μείνει πιστός. Ο Καμύ, αναφερόμενος στον έρωτα, έλεγε πως, «Πρέπει να έχει κανείς έναν έρωτα, ένα μεγάλο έρωτα, για να του εξασφαλίζει άλλοθι στις αδικαιολόγητες απελπισίες που κυριεύουν όλους μας».

Η εποχή αυτή υπήρξε η αφετηρία της έκφρασης των φιλοσοφικών του θέσεων. Ο Καμύ θέλησε, επίσης, να ταξινομήσει τα έργα του. Ως εκ τούτου, τα προαναφερθέντα κείμενά του, καθώς επίσης και τα θεατρικά «Η παρεξήγηση» και ο «Καλιγούλας» που συνεγράφησαν το 1944, εντάσσονται στον «κύκλο του παραλόγου».

Ένα χρόνο προτού ολοκληρώσει τα θεατρικά του έργα, ήτοι το 1943, ο Καμύ προσελήφθη ως επικεφαλής του εκδοτικού οίκου Gallimard και διηύθυνε την εφημερίδα «Μάχη», στην οποία αρθρογραφούσαν κάποιοι από τους σημαντικότερους Γάλλους αριστερούς λόγιους της περιόδου αυτής. Εντούτοις, το 1947 παραιτήθηκε σε συνέχεια διαφωνιών που υπήρχαν ανάμεσα σε εκείνον και τη συντακτική ομάδα της εφημερίδας.

Η λογοτεχνική του δραστηριότητα συνεχίστηκε. Πλέον, επιδόθηκε στον επονομαζόμενο «κύκλο της εξέγερσης», στον οποίο συμπεριλαμβάνεται το μνημειώδες μυθιστόρημά του, «Η Πανούκλα» (1947), αλλά και τα έργα «Η κατάσταση πολιορκίας» (1948), «Οι δίκαιοι» (1949), και «Ο επαναστατημένος άνθρωπος» (1951). Το τελευταίο του έργο πραγματευόταν έναν προβληματισμό σχετικά με φύση της ελευθερίας και της εξέγερσης και προσέγγιζε φιλοσοφικά την επαναστατική βία. Ο Ανρί Ζανσόν, με άρθρο του στο περιοδικό «Μοντέρνοι Καιροί» το 1952, χαρακτήρισε την εξέγερση του Καμύ ως «εκ προθέσεως στατική», με αποτέλεσμα ο τελευταίος να αντιδράσει και να συγκρουστεί με τον Ζαν Πωλ Σαρτρ.

Η πολιτική δράση του Καμύ δεν έπαψε. Ο ίδιος υποστήριζε πως, «Η πολιτική και η μοίρα της ανθρωπότητας διαμορφώνονται από ανθρώπους χωρίς ιδανικά και χωρίς μεγαλείο. Άνθρωποι που έχουν μεγαλείο μέσα τους δεν ασχολούνται με την πολιτική». Λίγα χρόνια αργότερα, και συγκεκριμένα το 1956, αναφέρθηκε στη χρεία επίτευξης «πολιτικής ανακωχής», σε μια περίοδο που ο πόλεμος συνεχιζόταν. Τη χρονιά εκείνη, ολοκλήρωσε και κυκλοφόρησε την «Πτώση», ένα μυθιστόρημα που από πολλούς έχει χαρακτηριστεί ως απαισιόδοξο. Ωστόσο, δεν παύει να αποτελεί μια συγκλονιστική εσωτερική εξομολόγηση και στην ουσία ένα φιλοσοφικό αφήγημα που εγείρει πλήθος συναισθημάτων και προωθεί την προσωπική ενδοσκόπηση του αναγνώστη. Η «Πτώση», μαζί με τον «Ξένο» και την «Πανούκλα», συμπληρώνει την τριλογία του Καμύ, που συνετέλεσε εν πολλοίς στην επιλογή του για το Νόμπελ Λογοτεχνίας.

Στις 4 Ιανουαρίου 1960, ενεπλάκη σε αυτοκινητιστικό ατύχημα στο (Πτι) Βιλμπλεβέν της Υόν. Ο θάνατος βρήκε τον Καμύ πρώιμα, σε ηλικία μόλις 47 ετών. Τραγική ειρωνεία αποτελεί η ρήση που είχε αναφέρει ο ίδιος στους φίλους του, σύμφωνα με την οποία «δεν υπάρχει τίποτα πιο σκανδαλώδες από τον θάνατο ενός παιδιού και τίποτα πιο παράλογο από τον θάνατο σε τροχαίο δυστύχημα». Η ταφή του πραγματοποιήθηκε στο Λουρμαρέν της Βωκλύζ.

Σημειώνεται πως, το 1955, ο Καμύ βρέθηκε στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στην Αθήνα, ως επίσημος προσκεκλημένος του Γαλλικού Ινστιτούτου για «Το μέλλον του ευρωπαϊκού πολιτισμού». Μάλιστα, τη διάλεξή του μαγνητοφώνησε ο Ανδρέας Εμπειρίκος. Άξιο μνείας είναι το γεγονός πως, ο Καμύ, λίγα χρόνια νωρίτερα και συγκεκριμένα το 1949, είχε συνυπογράψει επιστολή συμπαράστασης στους καταδικασθέντες σε θάνατο αριστερούς. Ίδια ήταν η στάση του και μεταγενέστερα, αναφορικά με τους αγωνιστές της Κύπρου.

Ο Καμύ, σε ερώτηση μαθήτριας σχετικά με την ελευθερία, είχε απαντήσει πως, «Η άνευ όρων ελευθερία είναι το αντίθετο της ελευθερίας. Την άνευ ορίων ελευθερία μόνον οι τύραννοι μπορούν να την ασκούν. Ο Χίτλερ ήταν ένας σχετικά ελεύθερος άνθρωπος, ο μόνος άλλωστε από όλη την Αυτοκρατορία του. Αλλά αν θέλουμε να ασκήσουμε μια αληθινή ελευθερία, αυτή δεν μπορεί να ασκηθεί μόνο προς το συμφέρον τού ατόμου που την ασκεί. Η ελευθερία είχε πάντα ως όριο την ελευθερία των άλλων».

Από την παράσταση στο θέατρο 104

Τον φετινό χειμώνα, το φιλοθεάμον κοινό της Αθήνας, θα μπορέσει να παρακολουθήσει την «Πανούκλα» του Καμύ στο Θέατρο 104, σε σκηνοθεσία Σοφίας Καραγιάννη. Το κείμενο αυτό είναι καθόλα επίκαιρο. Με τον συμβολικό τρόπο που προσεγγίζει την πανούκλα, καταφέρνει να στηλιτεύσει τα απολυταρχικά καθεστώτα, και μάλιστα αναφερόμενος σε μια εποχή που ο ναζισμός αναδυόταν και έμελλε να στιγματίσει για πάντα την ανθρωπότητα. Παράλληλα, ο Καμύ διεισδύει στα μύχια της ανθρώπινης ψυχής, αναδεικνύοντας συναισθήματα και συμπεριφορές και, το δίλημμα ανάμεσα στη ματαιότητα της ύπαρξης και τη συνέχιση της ζωής.

Διαβάστε επίσης:

Είδα Την «Πανούκλα», Σε Σκηνοθεσία Σοφίας Καραγιάννη

Η Μπριτ-Μαρί δεν μπορεί να ανεχτεί την ακαταστασία. Όπως πιστεύει, ακόμη και «τα κουτάλια και τα μαχαιροπίρουνα πρέπει να είναι τοποθετημένα στο συρτάρι τους με τον συνηθισμένο τρόπο, γιατί η ίδια η ζωή πρέπει να κυλάει με τον συνηθισμένο τρόπο. Οι συνηθισμένες ζωές είναι ευπαρουσίαστες· καθαρίζεις την κουζίνα σου, φροντίζεις τα παιδιά σου, συγυρίζεις το μπαλκόνι σου». Η ηρωίδα του Φρέντρικ Μπάκμαν, του πιο γνωστού συγγραφέα της Σουηδίας, θα σε κάνει να αναλογιστείς πόσο συνηθισμένη είναι η δική σου ζωή και πόσο βαθιά έκρυψες τελικά τα παιδικά σου όνειρα και τις επιθυμίες.

Το αναγνωστικό κοινό του Μπάκμαν έχει μαγευτεί από τα ιδιαίτερα μυθιστορήματά του και κυρίως τους χαρακτήρες που αναδεικνύει. Η σκιαγράφηση των χαρακτήρων του ακολουθεί ένα συγκεκριμένο μοτίβο, καθώς πρόκειται για απλούς ανθρώπους, με παραξενιές που προκαλούν πολλάκις γέλιο και ενίοτε αμηχανία.

Η Μπριτ-Μαρί είναι μια κοινή και συνάμα αλλιώτικη γυναίκα που διανύει τη δεκαετία των 60. Διαβάζοντας την ιστορία της, πολλές φορές θα σκεφτείς πως θα ήθελες να είναι φίλη σου. Η Μπριτ-Μαρί έμαθε στη ζωή της να σκέφτεται λογικά και μετρημένα και να έχει τάξη στην καθημερινότητά της, χωρίς να παρεκκλίνει από τους τύπους, και προπάντων… από τη λίστα της! Στην αρχή μπορεί να την αντιπαθήσεις ή να καταλήξεις στη διαπίστωση πως θα την απέφευγες κάθε φορά που θα τη συναντούσες. Ο λόγος της, ίσως, να σου φανεί κυνικός και κυριολεκτικός, κάτι που αντιδιαστέλλεται στη νοοτροπία της σύγχρονης κοινωνίας, που δεν κάνει τίποτα άλλο παρά να ειρωνεύεται και να μιλάει προσβλητικά. Όμως, η Μπριτ-Μαρί δεν ειρωνεύεται και, προς Θεού, δεν έχει λόγο να σε κρίνει ούτε να επέμβει στα προσωπικά σου ζητήματα. Στο τέλος, σίγουρα θα της έλεγες «χάρηκα για τη γνωριμία».

Στην αρχή του βιβλίου, ενδεχομένως η ιστορία να σου φανεί κοινότυπη. Μια γυναίκα που ζούσε ανέκαθεν στη σκιά του συζύγου της, φρόντιζε τα παιδιά από τον προηγούμενο γάμο του, υπέμενε τις συνήθειές του και δεν άκουσε ποτέ έναν γλυκό και επιδοκιμαστικό λόγο. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, ζούσε μαζί του, υποπτευόμενη πως την απατά. Και κάπως έτσι, στα 63 της συνειδητοποιεί πως πρέπει να ξεκινήσει μια καινούρια ζωή και να εργαστεί.

Ο χαρακτήρας της Μπριτ-Μαρί που έπλασε ο Μπάκμαν, ήταν καθοριστικός, ώστε η ιστορία να ξεφύγει από την κοινοτυπική της διάσταση και να μεταλαμπαδεύσει τα μηνύματα που επιθυμεί. Πολλές φορές θα αναρωτηθείς αν έχεις κοινά με την ηρωίδα. Ακόμη και οι ψυχαναγκασμοί της - όχι η Μπριτ-Μαρί δεν έχει εμμονές - θα αγγίξουν ένα κομμάτι του εαυτού σου και θα σε κάνουν να χαμογελάσεις.

Η γυναίκα αυτή αγωνίστηκε με έναν ιδιότυπο και ακούσιο τρόπο για να κερδίσει τη θέση της στην τοπική κοινωνία του Μποργ, ενός χωριού ξεχασμένου από θεούς και ανθρώπους. Η ίδια, πάλεψε μέσα της για να αποδεχθεί τα συναισθήματα και τους δεσμούς που ανέπτυξε με τους κατοίκους της περιοχής και να συνειδητοποιήσει πως οι λίγες ημέρες που έζησε εκεί, ήταν αρκετές για να μην ξαναγυρίσει στην παλιά της ζωή.

Η Μπριτ-Μαρί, αν και στην αρχή αναγκάστηκε, εν συνεχεία επέλεξε να διαφοροποιήσει το καθημερινό πρόγραμμά της, ακόμη και να γίνει η «κόουτς» της τοπικής ποδοσφαιρικής ομάδας. Η εμπλοκή της ηρωίδας στο συγκεκριμένο άθλημα, θα σε κάνει, αν όχι να αγαπήσεις το ποδόσφαιρο, αν μη τι άλλο να παρακολουθήσεις έναν αγώνα και να νιώσεις την καρδιά σου να χτυπά δυνατά κάθε φορά που η «στρογγυλή θεά» προσεγγίζει το τέρμα. Τώρα, αν θα ταχθείς υπέρ της Λίβερπουλ ή όχι, είναι δικό σου θέμα, και όπως αποφεύγει να κάνει και η Μπριτ-Μαρί, έτσι κι εγώ δεν θα σε κρίνω…

Με την ιστορία αυτή, ο Μπάκμαν αποτυπώνει γλαφυρά την ανάγκη και το δικαίωμα των ανθρώπων να έχουν δεύτερες ευκαιρίες. Το γεγονός πως επέλεξε μια γυναίκα στην ηλικία των 63 ετών ως βασική ηρωίδα, ενισχύει την πεποίθηση πως ποτέ δεν είναι αργά για να αποκτήσεις αυτό που επιθυμείς, που είχες επί μακρόν κρυμμένο στα μύχια της ψυχής σου και που, πάνω απ’ όλα, αξίζεις.

Τα μυθιστορήματα του Μπάκμαν έχουν πουλήσει συνολικά πάνω από εφτά εκατομμύρια αντίτυπα ανά τον κόσμο και έχουν μεταφραστεί σε σαράντα τέσσερις γλώσσες. Ο ίδιος, όπως έχει αναφέρει σε συνέντευξή του, δεν ονειρεύτηκε ποτέ να γίνει συγγραφέας. Αυτό που ήθελε, ήταν απλώς να γράφει. Κι όμως, κατάφερε με αριστοτεχνικό τρόπο να πλάσει ιστορίες κωμικές και συνάμα συγκινητικές. Οι ήρωές του έχουν ελαττώματα και αδυναμίες, είναι όπως όλοι άνθρωποι που βλέπεις γύρω σου, διασκεδαστικοί και κουραστικοί, αισιόδοξοι και ανασφαλείς, χαριτωμένοι και ανιαροί.

«Η Μπριτ-Μαρί ήταν εδώ», και θα είναι πάντοτε εδώ για να σου θυμίζει πως πότε-πότε μπορείς να ξεφεύγεις από τη συμβατική ζωή σου, ακόμα κι αν καθετί που επιλέξεις, δεν εξηγείται με τη λογική. Άλλωστε, δεν χρειάζεται όλα να υπόκεινται σε μια εξήγηση. Και πού ξέρεις… μπορεί μια μέρα να αποφασίσεις να ζήσεις σε ένα Μποργ αυτού του κόσμου ή να φτάσεις με το αυτοκίνητο στο Παρίσι! Η επιλογή να είσαι ευτυχισμένος θα είναι πάντοτε δική σου…