Το περασμένο σαββατοκύριακο παρουσιάστηκε επεισοδιακά η πολυαναμενόμενη παράσταση του Οιδίποδα από την Σαουμπίνε. 

Σε δέκα μέρες ξεκινά και επίσημα το Φεστιβάλ Επιδαύρου και πολλοί θεατρόφιλοι και μη έχουν ήδη κάνει το πρόγραμμά τους. Άλλοι πάλι παραμένουν αναποφάσιστοι ανάμεσα στις επτά παραγωγές που θα ανέβουν στην Επίδαυρο. Εμείς μοιραζόμαστε μαζί σας τις επτά πρώτες σκέψεις που κάναμε βλέποντας το πρόγραμμα. Εξάλλου θα ήταν τουλάχιστον άδικο και άτοπο να πούμε περισσότερα πριν καν παρουσιαστούν. Γνώμη δικαιούμαστε να έχουμε μόνο για εκείνη που ανοίγει το Φεστιβάλ των Επιδαυρίων, την οποία είδαμε ιδίοις όμμασι.

Ιδού λοιπόν οι 7 αρχαίες τραγωδίες και οι 7 πρώτοι λόγοι που θέλουμε να τις παρακολουθήσουμε!

Η παράσταση: «Επτά επί Θήβας» του Αισχύλου (30/6-1/7)
Τσέζαρις Γκραουζίνις, Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος
Ο λόγος: Είναι το μόνο «σιγουράκι». Ξέρεις, αν μη τι άλλο, ότι δεν θα απογοητευτείς. Εξαιρετική μετάφραση (Γιώργος Μπλάνας), μια σκηνοθεσία που δίνει μια ουσιαστικά σύγχρονη ματιά σεβόμενη το κείμενο και μια εξαιρετική ερμηνεία από τον Γιάννη Στάνκογλου.

Διαβάστε εδώ την κριτική της παράστασης.

Η παράσταση: «Οιδίπους επί Κολωνώ» του Σοφοκλή (7-8/7)
Σταύρος Τσακίρης
Ο λόγος: Ένας θίασος εξαιρετικών ηθοποιών (Δημήτρης Λιγνάδης, Κώστας Καζάκος, Κόρα Καρβούνη, Άρης Τρουπάκης, Δημήτρης Ήμελλος, Δημήτρης Λάλος) – η μουσική του Μίνωα Μάτσα.

Η παράσταση: «Βάκχες» του Ευριπίδη (14-15/7)
Έκτορας Λυγίζος, ΔΗΠΕΘΕ Λάρισας
Ο λόγος: Ο ίδιος ο σκηνοθέτης (παίζει και στην παράσταση), που φαίνεται να ερευνά εδώ και χρόνια (το 2013 είχαμε δει παράστασή του στο Θέατρο του Νέου Κόσμου), και ο θίασος, στον οποίο συμμετέχουν ορισμένοι από τους καλύτερους ηθοποιούς της γενιάς τους (Στέργιογλου, Πρωτόπαππα, Πανταζάρας, Ευστρατιάδου κ.ά.).

Η παράσταση: «Ειρήνη» του Αριστοφάνη (21-22/7)
Κωνσταντίνος Αρβανιτάκης, Εθνικό Θέατρο
Ο λόγος: Εκτός του ότι είναι η μοναδική κωμωδία που θα ανέβει φέτος στα Επιδαύρια, για τους φιλόμουσους και μόνο η συμμετοχή της Καμεράτας είναι βασικό κίνητρο.

Η παράσταση: « Άλκηστη» του Ευριπίδη (28-29/7)
Κατερίνας Ευαγγελάτου, Εθνικό Θέατρο
Ο λόγος: Μια τραγωδία που σπάνια ανεβαίνει, η πρώτη σκηνοθετική απόπειρα της ταλαντούχας Κατερίνας Ευαγγελάτου στην Επίδαυρο και ένας θίασος εξαιρετικών ηθοποιών.

Η παράσταση: «Μήδεια» του Ευριπίδη (4-5/8)
Μαριάννα Κάλμπαρη, Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν-ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων
Ο λόγος: Για να δεις τη Μαρία Ναυπλιώτου ως Μήδεια να μάχεται ενάντια στον Χάρη Φραγκούλη ως Ιάσονα.

Η παράσταση: «Πέρσες» του Αισχύλου (11-12/8)
Άρης Μπινιάρης, Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου
Ο λόγος: Ο ΘΟΚ επιστρέφει στην Επίδαυρο και η επιλογή του Άρη Μπινιάρη στο σκηνοθετικό τιμόνι προδιαθέτει πολύ θετικά, σε συνδυασμό με την πολύπειρη Καρυοφυλλιά Καραμπέτη.

Αυτοί είναι μόνο κάποιοι λόγοι για να ξεκινήσει κανείς την εκδρομή για το αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου. Είμαστε σίγουροι ότι οι καλλιτέχνες θα αναδείξουν πολλούς περισσότερους. Επιλέξτε τους δικούς σας, βάλτε στο πρόγραμμα την παράσταση που εκφράζει τα γούστα σας, πάρτε την κατάλληλη παρέα και ξεκινήστε για τη γη της Αργολίδας. Εκεί, όταν τα φώτα σβήσουν, υψώσεις το βλέμμα στον ξάστερο ουρανό, ακούσεις μέσα στη σιωπή τον γκιώνη και παρακολουθήσεις το χορό να βηματίζει αργά προς το κοίλον, είσαι σίγουρος ότι βρίσκεσαι στο σωστό μέρος, στη μήτρα του θεάτρου.

*Θα ακολουθήσει άρθρο για το Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου.

Στην αρχή χτυπάω διακριτικά την τεράστια μαύρη πόρτα του Tempus Verum-Εν Αθήναις στο Γκάζι. Είμαι κάπως μαγκωμένη, καθώς δεν τον έχω ξανασυναντήσει. Το δεύτερο χτύπημα είναι πιο αποφασιστικό και η πόρτα ανοίγει σε μερικά δευτερόλεπτα.

Ο μουσάτος άντρας με υποδέχεται χαμογελαστός και με πολλή ευγένεια μου προσφέρει μια καρέκλα για να καθίσω. Η σκηνή του θεάτρου, η οποία φέτος στο πρώτο της ξεκίνημα μας χάρισε ένα μπουκέτο θεατρικών συγκινήσεων, είναι γεμάτη σκόρπια αντικείμενα, μαρτυρώντας τον πολύωρο μόχθο που απαιτούν τα σεμινάρια και οι πρόβες.

Ο Δημήτρης Λάλος μοιάζει ενσωματωμένος σε αυτό το σκηνικό. Εξάλλου, όπως ο ίδιος θα επισημάνει, «στόχος του ήταν να μπορεί να πηγαίνει στη δουλειά του και να φεύγει από αυτή ό,τι ώρα επιθυμεί». Πράγματι, το νούμερο 19 της οδού Ιάκχου έχει γίνει το σπίτι του τον τελευταίο χρόνο.

Καθισμένος απέναντί μου λίγες βδομάδες πριν πατήσει για δεύτερη φορά το κοίλον της Επιδαύρου για να ερμηνεύσει τον Πολυνείκη στην τραγωδία του Ευριπίδη, απαντά με αφοπλιστική ειλικρίνεια στο καθετί. Ίσως γιατί η φιλοσοφία του συνοψίζεται στη φράση «καλές είναι οι προθέσεις, ωστόσο σημαντικότερες είναι οι πράξεις». Ακόμα και αν αυτό αφορά τον σπουδαιότερο ρόλο της ζωής του, αυτόν του πατέρα, που ετοιμάζεται να παίξει σε λίγους μήνες...

Φέτος δεν σας είδαμε καθόλου επί σκηνής, μολονότι ήσασταν πολύ δραστήριος καλλιτεχνικά. Σας έλειψε αυτό;
Ήταν τόσο γεμάτη η χρονιά που πέρασε που δεν με απασχόλησε αυτό, αν και το θέατρο έχει πολλές εκφάνσεις και συνάμα είναι και ένα. Όταν σκηνοθετείς, ταυτόχρονα δουλεύεις και την υποκριτική σου και το αντίθετο. Με κάποιο τρόπο το ένα τροφοδοτεί το άλλο, επομένως δεν μου έλειψε.

Στην Επίδαυρο είναι η δεύτερη φορά που πηγαίνετε…
Όντως, είναι η δεύτερη φορά.

Τι αποκομίσατε από την προηγούμενη εμπειρία σας;
Έχω τις καλύτερες αναμνήσεις. Είναι ένα φοβερό θέατρο. Όταν τελείωσα πέρυσι την παράσταση, σκεφτόμουν πως θα ήθελα να επιστρέψω και πάλι. Είναι ένας εκπληκτικός χώρος, ένα απαράμιλλο κτίσμα, το οποίο περιμένει εμάς να… το ολοκληρώσουμε κάπως.

Συνεπώς, ισχύει αυτό που υποστηρίζουν όλοι, ότι είναι συναρπαστικό να παίζεις στην Επίδαυρο, ότι είναι ιδιαίτερη η αίσθηση που έχεις όταν βρίσκεσαι στον συγκεκριμένο χώρο; Ναι, πράγματι. Στην Επίδαυρο μπορείς να βρεθείς και ως επισκέπτης, να απολαύσεις το χώρο από αρχαιολογική άποψη. Όταν όμως βρεθείς εκεί ως ηθοποιός και αλληλεπιδράσεις με το χώρο που πλέον λειτουργεί ως θέατρο, δηλαδή για το σκοπό που έχει κατασκευαστεί, τότε είναι κάτι μοναδικό, μεγαλειώδες.

Την τραγωδία στην οποία συμμετέχετε, τον «Οιδίποδα επί Κολωνώ», πώς την αποκωδικοποιείτε;
Το πώς αποκωδικοποιώ εγώ μια τραγωδία είναι κάτι σχετικό, γιατί μια τραγωδία επιδέχεται πάρα πολλές αναγνώσεις και αυτό καθιστά τα εν λόγω κείμενα τόσο σπουδαία. Ένα από τα θέματα που θίγονται στο συγκεκριμένο δραματικό έργο είναι το πώς παρέρχεται ο άνθρωπος ο παλιός, ο θρυλικός, γιατί ο χαρακτήρας που ερμηνεύω εγώ είναι του Πολυνείκη. Αντιπροσωπεύει τον θρυλικό άνθρωπο που πίστευε πως έπρεπε να πάρει το νόμο στα χέρια του, πως δικαιωματικά έπρεπε να κυβερνήσει. Πιστεύω πως ένα από τα ζητήματα που επισημαίνονται είναι ότι αυτό πλέον παύει να υφίσταται και επικρατεί η δημοκρατία, επιβάλλονται οι νόμοι. Σε αυτό έγκειται και ο προβληματισμός του χαρακτήρα που υποδύομαι: γιατί δεν κυβερνά εκείνος ενώ είναι ο πρωτότοκος και κυβερνά ο δευτερότοκος επειδή απλώς έχει πείσει με το λόγο του. Στην ουσία ο άλλος κέρδισε τις εκλογές. Ένα λοιπόν από τα θέματα που πραγματεύεται το εν λόγω κείμενο είναι αυτό: πως φεύγει το παλιό και έρχεται το καινούργιο∙ πως φεύγει αυτός που θέλει να πάρει το νόμο στα χέρια του και τη θέση του παίρνει ο άνθρωπος της πόλης.

Διαβάζω στο Δελτίο Τύπου: «Ένας παλιός μύθος παρουσιασμένος από ένα θίασο σημερινών ανθρώπων, που προσπαθεί να τον φέρει σε ζωντανό διάλογο με το σήμερα, ώστε να αφυπνίσει τις συνειδήσεις ενάντια στις προκαταλήψεις που μας χωρίζουν». Πώς επιτυγχάνεται σήμερα ο ζωντανός διάλογος με το αρχαίο δράμα;
Αυτό φαίνεται στην πράξη. Στην ερώτηση αυτή πιστεύω πως θα μπορούσα να απαντήσω μετά την περιοδεία. Τότε θα έχω διαπιστώσει αν θα έχει επιτευχθεί αυτό.

 Το ίδιο ισχύει και για την αφύπνιση των συνειδήσεων;
Νομίζω ναι. Αν και στόχος του θεάτρου είναι να αφυπνίσει, να καταδείξει, να καταγγείλει, να εμπνεύσει, να γεφυρώσει χάσματα, να φωτίσει. Ελπίζω να τα καταφέρουμε ως προς αυτό, να υλοποιηθεί ο συγκεκριμένος στόχος.

Ένα από τα πρώτα πράγματα που σκέφτηκα μόλις έμαθα γι’ αυτή την παράσταση είναι πώς θα καταφέρουν τόσοι ηθοποιοί που δεν είναι απλώς ηθοποιοί αλλά και σκηνοθέτες και δάσκαλοι να συνυπάρξουν και να συμπορευτούν για την υλοποίηση του οράματος ενός άλλου σκηνοθέτη.
Αυτό είναι πολύ εύκολο. Σε εμάς ήταν εύκολο. Ένας άνθρωπος που έχει σκηνοθετήσει, που έχει διδάξει, και τώρα καλείται να λειτουργήσει ως ηθοποιός, πρώτον αποκωδικοποιεί πολύ γρήγορα τις προθέσεις, δεύτερον γνωρίζει πάρα πολύ καλά τη θέση του. Έτσι τοποθετείται σωστά και αυτό διευκολύνει την όλη διαδικασία.

Δεν παίρνετε πρωτοβουλίες; Δεν εκφράζετε δικές σας απόψεις;
Όταν συμβαίνει, συμβαίνει με τρόπο δημιουργικό και συνάδει με τη θέση στην οποία βρισκόμαστε. Κανένας δεν έχει ούτε μία φορά πεταχτεί να πει τη δική του ιδέα. Εξάλλου όλοι έχουμε άποψη. Όμως, όταν έχεις περάσει από τη θέση του σκηνοθέτη και σου έχει συμβεί κάποιος ηθοποιός να σου έχει πει τι να κάνεις, ξέρεις ότι δεν πρέπει να κάνεις το ίδιο. Φέρεσαι σωστά και πειθαρχείς ευκολότερα.

Τη σεζόν που μας πέρασε  σκηνοθετήσατε τελείως διαφορετικές παραστάσεις. Συνεργαστήκατε και με μαθητές σας και με επαγγελματίες ηθοποιούς. Για παράδειγμα, στο «Αποχαιρετιστήριο δείπνο» και στους «Πνεύμονες». Τι σας πρόσφερε η μια συνεργασία και τι η άλλη;
Τελικά, όλοι, ακόμα και όσοι δεν έχουν εμπειρία, προσαρμόζονται. Όταν υπάρχει συγκεκριμένη τεχνική ‒αυτό που λέμε αστειευόμενοι ότι «η τεχνική ακόμα και νεκρούς ανασταίνει»‒, τότε όλοι μπορούν να λειτουργήσουν αρμονικά, και οι επαγγελματίες και όσοι τώρα ξεκινούν στο χώρο της υποκριτικής, αν και τα παιδιά με τα οποία δούλεψα ήταν επαγγελματίες, με την έννοια ότι είχαν τελειώσει τη σχολή και ήθελαν να βιοποριστούν από το θέατρο ‒ και βιοπορίζονται αυτή τη στιγμή από το θέατρο, καθώς παίζουν σε διάφορες παραστάσεις. Αποκόμισα τα καλύτερα και στις δύο περιπτώσεις. Διαπίστωσα ότι, όταν κάποιος είναι μεθοδικός, έχει αποτέλεσμα.

Δεν είναι περισσότερο tabula rasa τα νεότερα παιδιά;
Πιστεύω πως ενίοτε είναι πιθανό να συμβεί και το αντίθετο, γιατί όσο πιο πολλά ξέρεις τόσο πιο πολλά συνειδητοποιείς ότι δεν ξέρεις. Με τη Βάσω (την Καβαλλιεράτου), για παράδειγμα, που δούλεψα, η οποία έχει εργαστεί και στην Αγγλία και έχει τη δική της ομάδα, παρόλο που είχε τόσες γνώσεις, είχε τόσες ώστε να είναι tabula rasa. Μερικές φορές χρειάζεται και αυτό, να φτάσεις σε ένα σημείο να γεμίσει το ποτήρι σου ώστε να είσαι σε θέση να το αδειάσεις. Μπορεί βέβαια να συμβεί και το αντίθετο, κάποιος που δεν είναι τόσο έμπειρος να νομίζει ότι είναι και να έχει άποψη. Δεν είναι μονόδρομος.

Εξαρτάται και από τον άνθρωπο και από τον καλλιτέχνη…
Ακριβώς.

Όταν ξεκινήσατε να φτιάξετε αυτόν το χώρο (το Τempus Verum), ποιοι ήταν οι στόχοι σας;
Αν είχα σώας τας φρένας, δεν θα ήμουν εδώ, θα ήμουν σπίτι μου (γέλια). Εννοώ ότι το εν λόγω εγχείρημα είχε μεγάλο βαθμό δυσκολίας, καθώς έπρεπε διαχειριστώ οικονομικά, επιχειρηματικά και διοικητικά ένα χώρο που απαιτούσε τα πάντα από μένα. Η πρώτη χρονιά όμως πήγε πάρα πολύ καλά και εγώ έδωσα ό,τι είχα και δεν είχα, αφοσιώθηκα στο εγχείρημά μου. Ήθελα να τα καταφέρω και μέχρι σήμερα πάμε καλά. Στόχος μου ήταν να μη χρωστάω και δεν χρωστάω. Από καλλιτεχνική άποψη στόχος μου ήταν να μπορώ να πηγαίνω στη δουλειά μου και να φεύγω από αυτή ό,τι ώρα επιθυμώ. Είναι διαφορετικό όταν συμμετέχεις στο όραμα κάποιου και διαφορετικό όταν έχεις το δικό σου όραμα. Για να υλοποιήσεις το δικό σου όραμα, πρέπει να έχεις το δικό σου χώρο και να διαθέτεις το χρόνο σου όπως εσύ κρίνεις. Η ζωή είναι ένα συνονθύλευμα πραγμάτων. Προσπαθώ να επιβιώσω και, αν είμαι τυχερός και κάνω πραγματικότητα το όραμά μου, έχει καλώς. Μπορεί όμως και να αποτύχω.

Οπότε το θέατρο είναι για σας συνυφασμένο περισσότερο με μια ανάγκη, με μια επιθυμία ή με μια συνήθεια;
Σίγουρα με όλα και ίσως έχει σχέση και με άλλα πράγματα, πιο μύχια, πιο σκοτεινά, τα οποία ακόμη δεν έχω ανακαλύψει. Υπάρχουν και άλλες δυνάμεις μέσα μας που μας ωθούν να πράττουμε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Για παράδειγμα, η αίσθηση της ανεξαρτησίας δεν είναι πάντα αθώα. Ίσως συνδέεται με τη μη υποταγή, ενδεχομένως να εκφράζει το ψώνιο κάποιου.

Είναι δυνατόν όμως ένας ηθοποιός να μην είναι «ψώνιο» με την καλή έννοια, να μην έχει φιλοδοξίες;
Δεν μπορώ να απαντήσω με σιγουριά. Ο Γιέρζι Γκροτόφσκι μιλά για τον «άγιο ηθοποιό», που δεν τον ενδιαφέρει τίποτα, που αφιερώνει το σώμα του στην υπηρεσία της τέχνης, που θυσιάζει τον εαυτό του για το καλό της ανθρωπότητας και δεν το πουλά, μαζί με την ψυχή του, για να κερδίσει χρήματα. Μπορεί να υπάρχει και καλή και κακή φιλοδοξία. Είναι κάποια θέματα που, ενώ νομίζεις πως τα γνωρίζεις, τελικά αποδεικνύεται ότι τα αγνοείς.

Αυτά σας απασχολούσαν εξαρχής ή σας προβληματίζουν περισσότερο με την πάροδο του χρόνου;
Όσο μεγαλώνω, ωριμάζω. Άλλωστε οι πράξεις μας είναι αυτές που μας χαρακτηρίζουν. Αυτό συνδέεται κάπως με την ερώτηση που μου έκανες για την παράσταση σε σχέση με το Δελτίο Τύπου. Όλα τα Δελτία Τύπου αναφέρουν τις προθέσεις του καλλιτέχνη, αλλά το βασικό είναι αυτό που θα καταφέρει. Οι πράξεις μας είναι αυτές που τελικά μας εκφράζουν. Αν δεν πράξεις, δεν είναι δυνατό να κοιτάξεις πίσω, να κάνεις τον απολογισμό σου και να καταλάβεις ποιος είσαι. Εγώ κοιτάζοντας πίσω και διαπιστώνοντας ότι ασχολούμαι όλη μέρα με το θέατρο, συνειδητοποιώ ότι μάλλον είμαι θεατράνθρωπος. Είμαι άμεσα συνδεδεμένος με το θέατρο. Αυτό αποδεικνύεται από τις πράξεις μου, όχι από τις προθέσεις μου. Άρα, μεγαλώνοντας κοιτάζεις πίσω και μελετάς όσα έχεις κάνει και όχι αυτά που θέλεις να πράξεις. Όλοι θέλουμε να κάνουμε τα καλύτερα, το θέμα όμως είναι τι πραγματικά καταφέρνουμε.

Πέρα από το θέατρο υπάρχει ζωή για σας; Ασχολείστε με κάτι άλλο;
Με την οικογένειά μου. Η γυναίκα μου είναι έγκυος, περιμένουμε το παιδί μας τον Οκτώβρη. Από τη μια μεριά λοιπόν είναι το θέατρο και από την άλλη η οικογένειά μου.

Το γεγονός ότι περιμένετε παιδί έχει επηρεάσει τον τρόπο σκέψης σας;
Η απάντησή μου αυτή τη στιγμή είναι όχι. Όπως ήδη ανέφερα, καλές είναι οι προθέσεις, ωστόσο σημαντικότερες είναι οι πράξεις. Όχι ότι οι προθέσεις δεν έχουν αξία, δεν θέλω να παρεξηγηθώ.

Κάνετε όνειρα γι’ αυτό το μωρό;
Όχι, δεν κάνω όνειρα. Θα κάνει τα δικά του όνειρα. Εγώ δεν μπορώ να ονειρευτώ για κάποιον άλλο, πόσο μάλλον για ένα πλάσμα που δεν έχει γεννηθεί ακόμη. Εγώ κάνω τα δικά μου όνειρα. Αν μέσα σε αυτά συμπεριλαμβάνονται και κάποιοι άλλοι, έχει καλώς.

Επόμενα σχέδια…
Θα συνεχίσουμε του χρόνου μάλλον τους «Πνεύμονες». Θα κάνω το «Τάβλι», που είχα ανεβάσει και παλιότερα, με τους ίδιους ηθοποιούς. Επίσης, θα επαναληφθεί το «Έξυπνο πουλί», η περσινή παραγωγή που πήγε πολύ καλά. Από κει και πέρα θα αναζητήσω το επόμενο εργαλείο με το οποίο θα κάνουμε κάτι που θα έχει νόημα.

Ο Δημήτρης Λάλος είναι ο Πολυνείκης στην παράσταση «Οιδίπους επί Κολωνώ» που θα παρουσιαστεί στην Επίδαυρο στις 7 και 8 Ιουλίου.

Μετάφραση: Δημήτρης Δημητριάδης
Σκηνοθεσία: Σταύρος Σ. Τσακίρης
Επεξεργασία κειμένου: Σταύρος Σ. Τσακίρης, Δήμητρα Πετροπούλου
Διανομή: Δημήτρης Λιγνάδης (Ξένος), Κώστας Καζάκος (Οιδίπους), Κόρα Καρβούνη (Αντιγόνη), Τζέννυ Κόλλια (Ισμήνη), Άρης Τρουπάκης (Θησέας), Δημήτρης Ήμελλος (Κρέων), Δημήτρης Λάλος (Πολυνείκης)
Χορός Ψαλτών: Πέτρος Δασκαλοθανάσης, Παναγιώτης Διαμαντόπουλος, Θεόδωρος Παλτόγλου, Κωνσταντίνος Τριανταφυλλίδης
Χορός Πολιτών: Αντριάνα Ανδρέοβιτς, Βαλέρια Δημητριάδου, Παναγιώτης Καμμένος, Ορέστης Καρύδας, Αγγελίνα Κλαυδιανού

Περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση εδώ

Φωτογραφίες: Πάτροκλος Σκαφιδάς  και Άρης Ασπρούλης 

Συζητώντας με τον Κώστα Καζάκο είναι σαν να μιλάς με τη ζώσα ιστορία του ελληνικού θεάτρου.

Τον συναντώ στο μικρό του γραφείο στο θέατρο Τζένη Καρέζη. Στους τέσσερις τοίχους διάσπαρτες οι φωτογραφίες εκείνων που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο σφράγισαν τη θεατρική του ζωή. Πιο μεγάλη και σε πλεονεκτική θέση η φωτογραφία του δασκάλου του, του Κάρολου Κουν.

Ο Κώστας Καζάκος συμπληρώνει φέτος 82 χρόνια ζωής, αλλά η καθημερινότητά του μοιάζει περισσότερο με αυτή ενός 30χρονου. Το πρωί μάθημα στη Δραματική Σχολή και μετά πρόβα μέχρι το βράδυ για τον «Οιδίποδα επί Κολωνώ», που ετοιμάζεται να υποδυθεί στις 8 και 9 Ιουλίου στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου σε σκηνοθεσία Σταύρου Τσακίρη και με μία εκλεκτή ομάδα ηθοποιών να τον πλαισιώνει (Δ. Λιγνάδης, Κ. Καρβούνη, Δ. Λάλος, Δ. Ήμελλος, Τζ. Κόλλια, Α. Τρουπάκης).

Ξεκινώντας τη συζήτηση μας ξέρω ότι έχω στη διάθεση μου μόνο μισή ώρα. Ευτυχώς ο χρόνος διαστέλλεται μαγικά και καταλήγουμε να μιλάμε σχεδόν δύο ώρες. Και πάλι όμως νιώθω ότι αφήσαμε πολλά που δεν είπαμε. Με παρηγορεί το γεγονός ότι στην πραγματικότητα και δύο μέρες να κουβεντιάζαμε το ίδιο θα ένιωθα. Ο λόγος είναι απλός. Μιλώντας με τον Κώστα Καζάκο είναι σαν να μιλάς με τη ζώσα ιστορία του ελληνικού θεάτρου. 64 χρόνια θεατρικής ζωής. Από τη Σχολή Σταυράκου και το Θέατρο Τέχνης των αρχών του ’50 μέχρι το θιασαρχικό του ντεμπούτο με τη Τζένη Καρέζη, την κοινή τους πορεία, το θεατρικό τους σπίτι, την Επίδαυρο, το Ηρώδειο, το Σχολείο Υποκριτικής…  Την ίδια στιγμή όμως έχεις μπροστά σου κι έναν σύγχρονο άνθρωπο με οξύ πνεύμα, κοινωνική δράση και ουσιαστική γνώση και αγάπη για την τέχνη του. Έχεις δηλαδή μπροστά σου έναν πραγματικά γοητευτικό και βαθιά φιλοσοφημένο άνθρωπο, που συνεχίζει να ζει και να εργάζεται με πάθος. Και με κάτι τέτοιους ανθρώπους η συζήτηση δεν τελειώνει ποτέ.

Ο Οιδίποδας και η ανθρώπινη περιπέτεια

Ένα βασικό στοιχείο που έχουν οι τραγικοί είναι το θέμα της εξουσίας και πόσο διαφθείρεται ο άνθρωπος που την ασκεί. Αυτά τα έργα στη βάση τους είναι επαναστατικά. Οι μεγάλοι ποιητές ανατρέπουν ό,τι προσπαθούμε να κρατήσουμε σταθερό. Κι αυτό γιατί όλα πρέπει να εξελίσσονται και να μεταβάλλονται. Είναι φυσικός νόμος. Η φιλοσοφία, η τέχνη και η επιστήμη υπακούουν σε αυτόν τον νόμο. Οι εξουσίες έχουν πάντα την τάση να είναι ακίνητες.

Ο Οιδίποδας δεν δέχεται ότι μπορεί η μοίρα του να καθορίζεται από τους θεούς. Τη ζωή μου θα την καθορίσω εγώ, λέει. Και όταν καταλαβαίνει ότι κάποια πράγματα δεν ορίζονται από αυτόν, τότε βγάζει τα μάτια του. Είναι σαν να λέει ότι εγώ αυτό δεν θέλω να το βλέπω. Στον «Οιδίποδα επί Κολωνώ» ο ήρωας φέρει πια αυτή τη γνώση. Κουβαλά όλο αυτό το βασανιστήριο της φθοράς και των γηρατειών και βρίσκεται στο τέλος της ανθρώπινης περιπέτειας. Σε αυτό που εμβαθύνει ο Σοφοκλής είναι το πώς οφείλει ο άνθρωπος να στέκεται μπροστά στον θάνατο. Ο θάνατος είναι ένα από τα κύρια γεγονότα της ζωής μας και σίγουρα το πιο προσωπικό. Δεν συμμετέχει κανείς άλλος σε αυτό πέρα από τον εαυτό μας. Αυτό που μας διδάσκουν όλοι οι ποιητές σε όλες τις εποχές είναι το πώς ο άνθρωπος πρέπει να ξεπερνάει τους φόβους του, να μην συμβιβάζεται μαζί τους και να αγωνίζεται να τους υπερβεί. Έτσι μόνο αποκτά ομορφιά. Ο ’’Οιδίποδας επί Κολωνώ’’ είναι ένα βαθιά αισιόδοξο έργο.

Η πρώτη… επεισοδιακή συνάντηση με τον Οιδίποδα

Το καλοκαίρι του 1989 παρουσιάσαμε με τη Τζένη τον «Οιδίποδα Τύραννο» του Σοφοκλή στην Επίδαυρο σε σκηνοθεσία του Ρόμπερτ Στούρουα. Ο Στούρουα υπήρξε ένας σπουδαίος, ριζοσπάστης σκηνοθέτης. Ήθελε λοιπόν να ενοχλήσει το κατεστημένο με τη σκηνοθεσία του. Έκανε εξαιρετική δουλειά, αλλά δεν είχαμε τον απαιτούμενο χρόνο. Είχαμε μόνο δύο μήνες προβών, γιατί διαφορετικά θα πέφταμε έξω οικονομικά. Σε δύο μήνες όμως δεν βγαίνουν αυτά τα έργα. Μέχρι τη μέση του έργου, έτσι όπως το δούλευε ο Στούρουα, έβγαινε ένα καταπληκτικό αποτέλεσμα. Αν ολοκληρωνόταν αυτή η δουλειά θα είχε γίνει κάτι σημαντικό. Έμεινε όμως στη μέση. Το υπόλοιπο έγινε στα γρήγορα για να προλάβουμε την πρεμιέρα και νομίζω ότι έκανε κάποιες ατυχείς επιλογές, όπως το να βάλει την Άννα Μακράκη ως Αγγελιοφόρο να ανάψει τσιγάρο στην Επίδαυρο λίγο πριν το τέλος της παράστασης. Του λέγαμε εμείς «άστο καλύτερα, μην το βάζεις αυτό!», ανυποχώρητος αυτός. Ε, βλέποντας το τσιγάρο αντέδρασε μια παρέα, ακολούθησε μια άλλη, άρχισαν να ακούγονται κάτι γιουχαΐσματα. Εγώ έπρεπε να βγω αμέσως μετά ως Οιδίποδας, που μόλις έχει βγάλει τα μάτια του. Η κορυφαία σκηνή του έργου. Δυο σελίδες μονόλογος. Η Τζένη με παρακάλαγε στα παρασκήνια να μην βγω. Τι να μην βγω; Δεν γίνονται αυτά. Με έπιασε ο διάολος να κάνω τα πάντα για  να ξεχαστεί γρήγορα αυτό το φάλτσο. Μετά από τις πρώτες αράδες του μονολόγου ηρέμησε ο κόσμος και στο τέλος πήρα και χειροκρότημα. Το θεώρησα μία προσωπική μου νίκη. Ξεχάστηκε και το τσιγάρο και όλα. Δεν βαριέσαι. Τίποτα δεν είναι πραγματικά πρωτοποριακό. Όλα είναι παμπάλαια. Όλα έχουν γίνει και ξαναγίνει. Απλώς δεν τα ξέρουμε. Στα προηγμένα θέατρα έξω, στις πολιτισμένες κοινωνίες, όλα αυτά έχουν δοκιμαστεί εδώ και εικοσαετίες.

Αριστερός από κούνια

Από τα παιδικά μου χρόνια στον Πύργο όλες μου οι επιρροές ήταν από τον χώρο της Αριστεράς. Στην κατοχή το σπίτι μας ήταν κέντρο διερχομένων. Ερχόντουσαν δέκα δέκα από το βουνό οι αντάρτες, κοιμόντουσαν σ’ εμάς και φεύγανε πάλι το πρωί. Μετά την απελευθέρωση απολύθηκε ο πατέρας μου λόγω πολιτικών φρονημάτων, μπήκε φυλακή για έναν χρόνο κάτω στον Πύργο και μετά τον στείλανε εξορία στα νησιά μέχρι το 1952. Το 1948 αναγκαστήκαμε να φύγουμε από τον Πύργο. Δεν μπορούσαμε να ζήσουμε εκεί κάτω λόγω του εμφυλιακού μίσους και ήρθαμε τέσσερα κουτσούβελα και η μάνα μου στην Αθήνα. Για την οικογένεια μου άρχισε η κατοχή μετά την απελευθέρωση. Το οποίο φυσικά ισχύει και για τη  μισή Ελλάδα. Διωγμοί, φυλακίσεις, εξορίες… Εγώ από τα δεκατρία μου δούλευα μεροκάματο σε διάφορες δουλειές. Έχω φάει πολύ χαμαλίκι μέχρι να επιστρέψει από την εξορία ο πατέρας μου. Δούλευα όλη μέρα και πήγαινα το βράδυ σχολείο, στο νυχτερινό γυμνάσιο στο Παγκράτι. Εκεί φοιτούσαν συνήθως παπάδες και χωροφύλακες, γιατί παίρνοντας το απολυτήριο θα μπορούσαν να ανέβουν την ιεραρχία, να γίνει λοχίας ο ένας, ιερέας ο άλλος. Δεν ήταν σχολείο εκείνο το πράγμα, ήταν κάτι ανατριχιαστικό.

Εγώ ήθελα να μπω στο Πανεπιστήμιο. Σκοτώθηκα να διαβάσω, να δώσω εξετάσεις, αλλά τελικά δεν μπόρεσα να μπω, γιατί χρειαζόταν τότε πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων. Πήγα να γραφτώ στη γραμματεία της σχολής και ήταν ένας τύπος εκεί που με κοίταγε κάνοντας κάτι νοήματα. «Το χαρτί» μου λέει. «Ποιο χαρτί;» του λέω. «Το χαρτί», μου λέει, «μην κάνεις ότι δεν καταλαβαίνεις!» Κι έτσι έκλεισε η πόρτα του πανεπιστημίου για εμένα.

Το 1952 επέστρεψε ο πατέρας μου από την εξορία και πήρα κι εγώ μια ανάσα από τις υποχρεώσεις της οικογένειας που είχα αναλάβει. Έκατσα έναν χρόνο να δω τι θα κάνω και το ’53 περνώντας τυχαία απέξω από τη Σχολή Κινηματογράφου του Σταυράκου είδα το όνομα του φίλου και συμμαθητή μου, του Χρήστου Δαχτυλίδη, στη λίστα των επιτυχόντων και αποφάσισα να πάω να δώσω κι εγώ εξετάσεις. Και με πήρανε.

Η γνωριμία με τον Κουν

Αυτό που θεωρώ τύχη είναι ότι στη Σχολή του Σταυράκου γνώρισα τον Κουν. Το 1953 η Σχολή του νεοσύστατου τότε Θεάτρου Τέχνης συμπλήρωνε τα πρώτα τρία χρόνια λειτουργίας της βγάζοντας τους πρώτους απόφοιτους της. Με τους ηθοποιούς αυτούς άνοιξε το 1954 το Υπόγειο ο Κουν στο υπόγειο του Κινηματογράφου Ορφέα. Εκεί μέσα ανανεώθηκε το ελληνικό θέατρο.

Τις πρόβες για την πρώτη εκείνη παράσταση τις έκανε στη Σχολή του Σταυράκου. Επειδή όμως δεν είχε λεφτά για να πληρώσει νοίκι, είχε συμφωνήσει να κάνει δύο ώρες μάθημα την εβδομάδα στη σχολή. Ήταν θυμάμαι κάθε Τετάρτη, τέσσερις με έξι το απόγευμα. Βλέπαμε έναν άνθρωπο με μεγάλο κούτελο, σαν τον Μάο Τσε Τουνγκ, να κάθεται σε ένα δωμάτιο της σχολής και να περιμένει τους μαθητές. Δεν πάταγε κανένας. Αυτό εμένα με κέντρισε. Είχε έναν μαγνητισμό, μία ακτινοβολία, αλλά φυσικά δεν το βλέπανε αυτό όλοι. Μαζί με τον Δαχτυλίδη λοιπόν γίναμε οι δύο και μοναδικοί μαθητές του. Ετοιμάζαμε κάθε εβδομάδα τέσσερα πέντε κομμάτια αυτοσχεδιασμούς και του τα παρουσιάζαμε για να μην αισθάνεται άσχημα ότι δεν κάνει τίποτα. Ο Κουν μάλλον εκτίμησε το φιλότιμο μου και την προσήλωση σε αυτό που έκανα, και προς το τέλος του έτους μου πρότεινε να πάω στη Σχολή του Τέχνης. Εγώ χαράς ευαγγέλια! Από τότε πήγαινα και δούλευα μαζί με τους άλλους στο Υπόγειο για να το μετατρέψουμε από αμερικάνικο καμπαρέ, που ήταν , στο γνωστό Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης στην οδό Πεσμαζόγλου. Κουβαλάγαμε χώμα με τα ζεμπίλια πάνω στη Σταδίου. Μιλάμε για πολλή δουλειά, χύσαμε ιδρώτα για να το φτιάξουμε. Και έγινε η πρώτη παράσταση εκεί τον Ιούνιο του 1954. Ήταν , θυμάμαι, η «Μικρή μας πόλη» του Θόρντον Ουάιλντερ και πήραμε όλοι μέρος. Ήμουν κι εγώ ανάμεσα στους κομπάρσους και έλεγα μάλιστα και μια φράση.

Μετά πήγα στη Σχολή κανονικά. Δούλευα στο θέατρο και φοιτούσα παράλληλα. Τέλειωσα και τη Σχολή του Σταυράκου. Έκανα και το ντεμπούτο μου στον κινηματογράφο το ‘53, με την «Αρπαγή της Περσεφόνης» σε σενάριο του Ιάκωβου Καμπανέλλη. Έτσι γνώρισα τον Καμπανέλλη και γίναμε φίλοι. Ένας σπουδαίος άνθρωπος. Σπάνιος.

Η εμπειρία του «Ελεύθερου Θεάτρου»

Το 1958 μία ομάδα από μαθητές του Κουν φτιάξαμε τον θίασο του «Ελεύθερου Θεάτρου». Τότε έφυγα από το Τέχνης. Έπρεπε να φύγω πια, γιατί και η μαθητεία πρέπει κάποια στιγμή να τελειώνει. Λέμε «γηράσκω αεί διδασκόμενος» αλλά από τη ζωή, όχι από έναν μόνο άνθρωπο.  Ήταν μία πολύ μεγάλη εμπειρία το «Ελεύθερο Θέατρο». Ήταν σαν να κάναμε δεκαπέντε χρόνια θέατρο, τόσο μεγάλη πείρα αποκομίσαμε. Ο καθένας αισθανόταν υπεύθυνος για όλη την ομάδα και την κάθε παράσταση ξεχωριστά. Κάναμε έναν χρόνο περιοδεία σε όλη την Ελλάδα με διάφορα έργα. Έξι συνολικά, ανάμεσα τους η «Λοκαντιέρα» του Γκολντόνι, η «Ήρα και το παγώνι» του Ο’ Κέιζι, το «Φιντανάκι» του Χορν. Εμψυχωτής μας και σκηνοθέτης μας ήταν ο Λεωνίδας Τριβιζάς, που είχε κι αυτός τελειώσει το Τέχνης, αλλά ο Κουν τον είχε πάρει στη σχολή με τον όρο να ασχοληθεί μετά με τη σκηνοθεσία και όχι με την υποκριτική. Περιοδεία, χειμώνας, χιονοθύελλες, να φορτώνουμε, να ξεφορτώνουμε. Είχαμε φτάσει να κάνουμε πάνω στην περιοχή της Καστοριάς πέντε παραστάσεις την ημέρα. Το πρωί μία στρατιωτική, μετά με άλλο έργο μία μαθητική, μία ακόμα νωρίς το απόγευμα και δύο τελευταίες απόγευμα και βράδυ με διαφορετικά έργα. Είχαμε κάνει μέσα σε μία εβδομάδα 17 παραστάσεις. Αυτό μας ατσάλωσε. Μεγάλη υπόθεση.

Κοινωνικά παρών

Παράλληλα με το θέατρο παρέμεινα ενεργός και στο πολιτικοκοινωνικό πεδίο. Τη δεκαετία του ’50 και του ’60 το ΚΚΕ ήταν στην παρανομία. Οργανώθηκα λοιπόν στην ΕΔΑ. Ο πατέρας μου άλλωστε ήταν φίλος με τον Ηλία Ηλιού, ήταν μαζί στην εξορία στην Ικαρία, στο ίδιο δωμάτιο μαζί με άλλους έξι. Πήγαινα στη Δραγατσανίου, στην Πλατεία Κλαυθμώνος που ήταν τα γραφεία της ΕΔΑ, και έπαιρνα μέρος σε διάφορες δράσεις. Θυμάμαι τον πολιτικό εκείνο σεισμό του’58, που βγήκε η ΕΔΑ αξιωματική αντιπολίτευση και παλάβωσε το Παλάτι και η Κυβέρνηση. Είχαν περάσει εννιά χρόνια από το τέλος του Εμφυλίου και μόλις τέσσερα από τότε που σταμάτησαν οι εκτελέσεις. Μέσα σε τέσσερα χρόνια λοιπόν η ΕΔΑ έβγαλε 25%. Τρελάθηκαν. Νόμιζαν ότι το είχαν αφαλοκόψει το κίνημα. Και η αλήθεια είναι ότι σ’ εκείνα τα χρόνια καθαρίστηκε ο ανθός του τόπου. Φάγανε κόσμο τα στρατοδικεία! Χώρια τι έφυγε έξω. Έγινε ξεκαθάρισμα, όπως συμβαίνει πάντα βέβαια. Ο νόμος του νικητή.

Για τη Τζένη

Η Τζένη είχε έναν χαρακτήρα επιθετικό, ήταν αυθόρμητη στις αντιδράσεις της. Είχε κουλτούρα και καλλιέργεια το κορίτσι αυτό. Πιθανώς να έπαιξε ρόλο που έβγαλε το γαλλικό σχολείο. Όλη αυτή τη γαλλική κουλτούρα την έπαιζε στα δάχτυλα. Είχε όμως και τη δύναμη να ανανεώνεται. Αυτή τη δύναμη είτε την έχεις είτε όχι. Με επιρροές απέξω δεν την αποκτάς αυτή. Δεν περίμενε εμένα η Τζένη για να αλλάξει. Αντιλαμβανόταν τον κίνδυνο και έκανε αναστροφή. Δεν ήθελε να τυποποιηθεί και να βαλτώσει. Κι όλα αυτά ενώ είχε ήδη γίνει σταρ από τα πρώτα της βήματα. Αυτό ήθελε μεγάλο καλλιτεχνικό θάρρος, γιατί υπήρχε πάντα και η έννοια του ταμείου και το άγχος της απήχησης στο κοινό. Αυτό που θαύμαζα όμως πιο πολύ σ’ εκείνη ήταν η ειλικρίνεια και η καθαρότητα του χαρακτήρα της. Δεν είχε δεύτερες σκέψεις η Τζένη.

Όταν τη φέρνω στο μυαλό μου 25 χρόνια μετά τον χαμό της νιώθω ευγνωμοσύνη. Ευγνωμοσύνη μόνο μπορεί να αισθάνεται κανείς για τους ανθρώπους που γνώρισε, που τον επηρέασαν, που τους επηρέασε, που έγινε αυτό το πάρε δώσε της ζωής. Το παρελθόν μας το κουβαλάμε. Εμείς είμαστε το παρελθόν μας. Αυτό μας έχει διαμορφώσει. Ό,τι έχουμε ζήσει είμαστε. Δεν αλλάζει αυτό.

Στα χρόνια της Χούντας

Μετά την Αποστασία και την παράδοση της εξουσίας από τον Παπανδρέου στον Βασιλιά, το αίσχος αυτό με το κωλόπαιδο εκείνο, ήταν βέβαιο ότι τις εκλογές του ’67 θα τις κέρδιζε η ΕΔΑ. Και φυσικά δεν έγιναν εκλογές. Δεν τις αφήσανε. Έγινε η Χούντα. Τι να σου πω τώρα… Ήταν γελοίοι. Δεν αισθανόσουν ότι κινδύνευες τόσο πολύ, γελάγαμε. Δεν είχαμε αίσθηση του κινδύνου. Μας τραβολογούσανε μέρα νύχτα, κόψτε αυτό, κατεβάστε την παράσταση, κάντε τούτο, κάντε το άλλο… Όχι μόνο στο «Μεγάλο μας τσίρκο», αλλά και πριν. Όλο το θέατρο πάλευε να βρει έναν τρόπο να μιλήσει γι’ αυτό που συνέβαινε. Ανέβαζε ο Κουν αμερικάνικο έργο και έγραφε ότι είναι Ισπανού συγγραφέα για να του το εγκρίνουν λόγω Φράνκο. Εμείς ψαχνόμασταν  τι να ανεβάσουμε. Πρώτα ανεβάσαμε το «Η κυρία δε με μέλλει», μια εκπληκτική κωμωδία. Και φτιάξαμε μία αυλαία στο θέατρο Διάνα, που τη ζωγράφισε ο σκηνογράφος Γιάννης Καρύδης γράφοντας πάνω της τη Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Γαλλικής Επανάστασης. Πώπω, τι γινόταν από κάτω! Το ‘πιάνε ο κόσμος αμέσως, πριν αρχίσει η παράσταση. Άρχισαν από την Ασφάλεια: «Να την κατεβάσετε!» «Μα για τη Γαλλική Επανάσταση λέει το έργο. Δεν είναι δικό μας» να απαντάμε εμείς. Δεν την βγάλαμε ποτέ την αυλαία.

Μετά ανεβάσαμε το «Ασπασία και Περικλής» του Καμπανέλλη. Δεν ήταν καλό έργο. Και ο ίδιος το ήξερε και δεν το έβαλε μετέπειτα στα άπαντα του. Το έγραψε στο γόνατο για να ακουστεί από τη σκηνή «Ο Επιτάφιος» του Ρίτσου. Εντάξει, την έκανε τη δουλειά του. Στο τέλος φτάσαμε στο «Μεγάλο μας τσίρκο». Είχε την ιδέα ο Καμπανέλλης. Από παλιά τον έτρωγε αυτός ο μύθος του Κρόνου που τρώει τα παιδιά του και μέσα από αυτόν ήθελε να μιλήσει για την Ελλάδα που τρώει τα παιδιά της. Σιγά σιγά γράφτηκε. Κράτησε ενάμιση χρόνο το ξενύχτι και το κουβεντολόι για να στηθεί όλο το έργο, ένα σπονδυλωτό κείμενο. Έγραφε πέντε κομμάτια ο Καμπανέλλης, μισό μας άφηνε η λογοκρισία. Ήταν εκεί μία επιτροπή λογοκρισίας, που αποτελούνταν από μία καθηγήτρια της Νομικής, έναν καθηγητή Φιλοσοφίας και έναν θεατρικό συγγραφέα της εποχής, τον Ιμπροχώρη, που έγραφε φαρσοκωμωδίες. Με έπιανε αυτός και μου έλεγε: «Τι μαλακίες γράφει ο Καμπανέλλης! Έλα να σου δώσω εγώ ένα έργο μου να κάνετε επιτυχία!» «Ε, λέω τι να κάνουμε; Με τον Καμπανέλλη συνεργαζόμαστε…» Τα μπλέκαμε όσο μπορούσαμε, τα στέλναμε ανάποδα τα κείμενα για να μην καταλαβαίνουν. Όμως μυρίστηκαν ότι κάτι πάει να γίνει και ήρθαν στη γενική δοκιμή να δουν την παράσταση. Μάζεψα τον θίασο και αποφασίσαμε να παίξουμε την παράσταση με τέτοιο τρόπο που να μην καταλάβουν τίποτα. Κανονικά κράταγε τρεις ώρες η παράσταση. Στη γενικά την παίξαμε μέσα σε μία ώρα! Φυσέκι! Δεν καταλάβαινες Θεό! Μείνανε οι άνθρωποι, μας έλεγαν «Τι ηλιοθιότητες είναι αυτές! Θα καταστραφείτε!» «Ε, τι να κάνουμε; Αυτό μας έλαχε!» απαντούσαμε. Την άλλη μέρα κράτησε τεσσερισήμισι ώρες η παράσταση από τις επεμβάσεις του κόσμου!

Υπομονή και αγώνας

Η ιστορία μας έχει διδάξει ότι όσο σκληραίνουν οι συνθήκες, όσο εξαθλιώνεται ο κόσμος, όσο μένει αγράμματος και πεινάει, καθηλώνεται. Όλα αυτά δεν λειτουργούν ως αιτίες για ριζοσπαστικοποίηση, αλλά το αντίθετο. Βέβαια υπάρχουν και αντισώματα πάντα μέσα στην κοινωνία. Το θέμα όμως είναι πότε θα αφυπνιστεί ο κόσμος, να πάψει να ζητάει σωτήρες, να πάψει να ζητάει στηρίγματα έξω από αυτόν, γιατί αυτά είναι σαθρά. Τα στηρίγματα πρέπει να είναι μέσα μας. Γι’ αυτό το βασικό χρέος που έχει ο κάθε νοήμων άνθρωπος σ’ αυτές τις δύσκολες εποχές είναι η προσπάθεια αφύπνισης του λαού μας, η τόνωση του ηθικού του, να ξέρει ότι αυτός έχει τη δύναμη στα χέρια του και πρέπει να την χειριστεί. Έχεις να παλέψεις με το οργανωμένο σύστημα, που έχει όλα τα μέσα στα χέρια του: την παιδεία, τον πολιτισμό, τον αθλητισμό. Και το πολεμάς με λιανοτούφεκα. Θέλει υπομονή και αγώνα. Δεν γίνεται αλλιώς.

 Τον Κώστα Καζάκο θα δούμε στις 8 και 9 Ιουλίου στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου στην παράσταση "Οιδίπους Επί Κολωνώ" σε σκηνοθεσία Σταύρου Τσακίρη περισσότερες πληροφορίες εδώ.