Από τη Μαρία Κακαλή

Ο Νίκος Καζαντζάκης ήταν ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες Λογοτέχνες. Υπήρξε, επίσης, θεατρικός συγγραφέας, κριτικός, μεταφραστής, δημοσιογράφος, πολιτικός. Για την προσωπικότητά του και πρωτίστως το φιλοσοφικό πνεύμα με το οποίο ενέδυσε τα έργα του, έγινε γνωστός στα πέρατα του κόσμου. Αμφισβητήθηκε και πολεμήθηκε από την Εκκλησία. Τίποτα, όμως, δεν ήταν αρκετό για να περιορίσει τη δυναμική της γραφής του. Τουναντίον… εξήντα πέντε χρόνια μετά τον θάνατό του, ο λόγος του παραμένει «ζωντανός» και καίριος.

Ο Νίκος Καζαντζάκης γεννήθηκε στο Ηράκλειο στις 18 Φεβρουαρίου 1883. Κρητικός στην καταγωγή, μπολιάστηκε με τις αξίες που του μεταλαμπάδευσε η οικογένειά του. Η μεγάλη του αδυναμία στη μητέρα αντιδιαστελλόταν στη συγκρουσιακή σχέση που ανέπτυξε με τον πατέρα του. Στο σύγγραμμα «Αναφορά στον Γκρέκο», η εκ διαμέτρου αντίθετη εικόνα των προπατόρων του, αποτυπώνεται γλαφυρά… η μάνα θλιμμένη και καλοσυνάτη, ο πατέρας «λιόντας» που κατασπαράζει κάθε κομμάτι της…

Ο Καζαντζάκης έφυγε από την Κρήτη, προκειμένου να σπουδάσει στη Νομική της Αθήνας. Ολοκλήρωσε τις σπουδές του το 1906. Το ίδιο έτος δημοσίευσε το «Όφις και Κρίνο», ένα είδος ημερολογίου στο οποίο διακρίνονται οι πρώιμες υπαρξιακές του αναζητήσεις. Άξιο μνείας είναι το γεγονός πως το βιβλίο αυτό δεν κυκλοφόρησε με το όνομά του αλλά με το ψευδώνυμο «Κάρμα Νιρβαμή». Το ψευδώνυμο αυτό, όπως και τα «Ακρίτας» και «Πέτρος Ψηλορείτης», χρησιμοποιήθηκαν από τον Καζαντζάκη και στα άρθρα που εκπονούσε για διάφορα περιοδικά.

Λίγο αργότερα, μετέβη στη γαλλική πρωτεύουσα, με σκοπό να παρακολουθήσει μαθήματα μεταπτυχιακού επιπέδου. Στο Παρίσι συναναστράφηκε τον φιλόσοφο Ανρί-Λουίς Μπεργκσόν και γνώρισε τις ιδέες του σχετικά με την ελεύθερη διανόηση, την ανυπόταχτη βούληση και τα όρια της γλωσσικής ταυτότητας. Ο Έλληνας συγγραφέας επηρεάστηκε πολύ από τη γνωριμία του με τον Μπεργκσόν. Μάλιστα, επιδόθηκε σε αντιπαραβολή των ιδεών του φιλοσόφου με εκείνων του Νίτσε, κάτι που καθίσταται διακριτό στην «Αναφορά στον Γκρέκο» και στην «Ασκητική».

Την επιστροφή του στην πάτρια γη ακολούθησε ο γάμος του με την αντικομφορμίστρια Γαλάτεια Αλεξίου, την οποία νυμφεύθηκε, εν αγνοία του πατέρα του, στο εκκλησάκι του Αγίου Κωνσταντίνου στο Ηράκλειο της Κρήτης. Το αξιοσημείωτο στο γεγονός αυτό που συντελέστηκε το 1911, έχει να κάνει με την επιλογή της τοποθεσίας, καθώς το εκκλησάκι βρισκόταν σε νεκροταφείο. Με αυτό τον τρόπο, ο Καζαντζάκης θέλησε να αναδείξει τον άρρηκτο δεσμό μεταξύ του έρωτα και του θανάτου… Σημειώνεται πως, ο γάμος του με την Αλεξίου έληξε άδοξα.

Λίγους μήνες μετά τον γάμο, ο συγγραφέας πήρε μέρος στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο. Προηγουμένως, είχε ιδρύσει με τον Άγγελο Σικελιανό τον «Εκπαιδευτικό Όμιλο», έναν σύλλογο με μέλη από διάφορους χώρους, όπως η Λογοτεχνία, η Πολιτική και η Εκπαίδευση. Ανάμεσά τους ο Ίων Δραγούμης, ο Ανδρέας Καρκαβίτσας, ο Λορέντζος Μαβίλης, κ.ά.

Ο Καζαντζάκης συνδέθηκε στενά με τον Σικελιανό. Οι αναλύσεις τους σχετικά με τα υπαρξιακά ζητήματα του ανθρώπου ήταν ατέρμονες. Από κοινού αποφάσισαν την επίσκεψή τους στο Άγιο Όρος και την παραμονή τους σε αυτό για σαράντα ημέρες. Ακολούθησε μια μοναδική περιήγηση των δύο σε σημαντικές πόλεις της Ελλάδας… Δελφοί, Θήβες, Ακρόπολη, Σίφνος, Μυστράς, Σπάρτη, Ταΰγετος, Μυκήνες.

Ωστόσο, οι αντιμαχόμενες πολιτικές τους πεποιθήσεις αλλά και η συνυποψηφιότητά τους για το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1946 που πυροδότησε την αντίδραση του Σικελιανού, επέφερε την οριστική ρήξη στη σχέση τους. Σημειώνεται πως, ο Καζαντζάκης είχε προταθεί εννέα φορές για το Νόμπελ Λογοτεχνίας.

Επίσης, το 1946, ο Καζαντζάκης εγκατέλειψε οριστικά την Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στην πόλη Αντίμπ της Γαλλίας, όντας απογοητευμένος από την πνευματική και πολιτική κατάσταση που επικρατούσε. Στην απόφασή του αυτή συνετέλεσε, εκτός των άλλων, και η αποτυχημένη εμπλοκή του στην Κυβέρνηση Σοφούλη αλλά και η απομάκρυνσή του από την έδρα της Ακαδημίας Αθηνών.

Ένα χρόνο νωρίτερα, το 1945, νυμφεύθηκε την Ελένη Σαμίου, η οποία υπήρξε η συνοδοιπόρος του στη ζωή μέχρι την ημέρα του θανάτου του. Από την άλλη πλευρά, η συγγραφική δημιουργικότητα του Νίκου Καζαντζάκη ήταν πλέον ανεξάντλητη. Τα μυθιστορήματά του μεταφράστηκαν σε σαράντα γλώσσες, με τα έργα «Ζορμπάς», «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», «Αδερφοφάδες», «Καπετάν Μιχάλης», «Τελευταίος πειρασμός», και «Ο φτωχούλης του Θεού», να αποτελούν τα πιο μεταφρασμένα έργα του Κρητικού Λογοτέχνη. Το ίδιο συνέβη και με το φιλοσοφικό του δοκίμιο, με τίτλο «Ασκητική».

Ωστόσο, ο Καζαντζάκης, παρά το λογοτεχνικό του τάλαντο, πολεμήθηκε σθεναρά. Η Εκκλησία άναψε τη σπίθα της πολεμικής εναντίον του. Οι εκπρόσωποί της ερμήνευσαν τον «Καπετάν Μιχάλη» και πολλώ δε μάλλον τον «Τελευταίο Πειρασμό», ως έργα που προσέβαλλαν την Ορθοδοξία και δη το πρόσωπο του Χριστού. Το αποτέλεσμα; Απαγορεύσεις των βιβλίων, προπηλακισμοί και απειλές για αφορισμό του Καζαντζάκη.

Η δυναμική της στάσεως αυτής της Εκκλησίας, επιβεβαιώθηκε και όταν ο συγγραφέας απεβίωσε. Ο θάνατός του επήλθε στις 26 Οκτωβρίου 1957 στο Φράιμπουργκ της Δυτικής Γερμανίας από μια μορφή ασιατικής γρίπης. Παρά την παρέμβαση του Γεωργίου Παπανδρέου, οι ιερείς αρνούνταν τη φιλοξενία της σορού σε κάποιο ναό της Αττικής, έως ότου αυτή μεταφερθεί στη γενέτειρα του Καζαντζάκη. Ως εκ τούτου, παρέμεινε στο στρατιωτικό αεροδρόμιο της Ελευσίνας. Δέκα ημέρες αργότερα, τελέστηκε η νεκρώσιμος ακολουθία στο Ηράκλειο, με τον τότε Αρχιεπίσκοπο Κρήτης Ευγένιο, να απαγορεύει την παράσταση των ιερέων στην ταφή.

Αυτό που είναι σημαντικό να σημειωθεί, σχετίζεται με το γεγονός πως η προσωπικότητα και η γραφή του Καζαντζάκη υπήρξαν εμβληματικές και αναγνωρίστηκαν σε παγκόσμιο επίπεδο. Κατά συνέπεια, η στάση της Εκκλησίας δεν κατέστη ικανή να αμαυρώσει την αξία του ως Λογοτέχνης και πνευματική φυσιογνωμία. Πέραν τούτου, ο Καζαντζάκης έχει αναδειχθεί, όχι μόνο ως λόγιος, αλλά και ως ένας σύγχρονος Έλληνας φιλόσοφος, που επιδόθηκε σθεναρά στην αναζήτηση της ελευθερίας του ανθρώπου.