Από τον Αναστάση Πινακουλάκη

Η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών έκανε την επίσημη επανέναρξη της λειτουργίας της με την παράστασης «Προμηθέας» σε σκηνοθεσία Νίκου Καραθάνου.

Την Κυριακή 10 Οκτωβρίου έκανε πρεμιέρα η παράσταση Προμηθέας σε μια κατάμεστη αίθουσα με πρωταγωνιστές το Νίκο Καραθάνο, τον Γιάννη Κότσιφα, τον Χρήστο Λούλη και τη Γαλήνη Χατζηπασχάλη. Στη δεύτερη του σκηνοθεσία πάνω στο αρχαίο δράμα, μετά την εμβληματική παράσταση Όρνιθες, ο Νίκος Καραθάνος επιλέγει τη δημοφιλή τραγωδία Προμηθέας Δεσμώτης του Αισχύλου. Η διασκευή που συνυπογράφουν ο ίδιος κι ο Γιάννης Αστερής μεταχειρίζονται το μύθο ως μονόδραμα σε μια απρόσμενα ρεαλιστική συνθήκη, όπου οι θεοί εμφανίζονται σαν συγγενείς-δραματικά πρόσωπα.

Προμηθέας

     Ο θεατής που επιλέγει να δει την συγκεκριμένη παράσταση καλό είναι να γνωρίζει πως δεν πάει να δει μια παράσταση για τον Τιτάνα Προμηθέα που βρίσκεται δεμένος στο βράχο και καθυβρίζει θεούς και εξουσιαστές. Δε θα δει μια «μεγάλη» παράσταση αρχαίου δράματος, αλλά για μια παράσταση που δείχνοντας τα μικρά, αναπτύσσεται μέσα σου. Σίγουρα δε μιλάμε για μια «δοκιμασμένη» παράσταση αρχαίου δράματος σε ανοιχτό χώρο, με τον πομπώδη λόγο και τα καλοκουρδισμένα χορικά, αλλά για μια «μικρότερη, χειροπιαστή» παράσταση δωματίου που αποδεσμεύει τους χαρακτήρες από τα πρότυπά τους. Η πρόθεση του δημιουργού είναι να «μυθολογήσει την καθημερινότητα», δηλαδή ν’ αναδείξει το οικείο και να το υπερβεί στο δρόμο προς το Υψηλό που πηγάζει από μέσα μας. Εδώ, τα δεσμά δεν είναι οι αλυσίδες κι ο βράχος, αλλά οι τέσσερις τοίχοι του σπιτιού, η καθημερινότητα και οι οικείοι άλλοι, που ασκούν βία σ’ εμάς χωρίς να μας σπάζουν. Ο χρόνος κι ο χώρος διαστέλλονται συνεχώς, μα ο Προμηθέας παλεύει να κρατηθεί ακέραιος. Οι χαρακτήρες που στο πρωτότυπο λειτουργούν ως φερέφωνα του Δία, το Κράτος και η Βία, ο Ερμής, ο Ήφαιστος και ο Ωκεανός, εδώ είναι οικεία πρόσωπα του ήρωα, που προσπαθούν άλλοτε να τον ενδυναμώσουν κι άλλοτε να τον διαβρώσουν σαν τα όρνεα του μύθου.

     Το ποιητικό/θεατρικό κείμενο που συνέθεσαν απαλείφει τα Χορικά δίνοντας χώρο στην πρωτότυπη μουσική σύνθεση του Άγγελου Τριανταφύλλου κι αφήνοντας τον Προμηθέα μόνο του σ’ ένα σπίτι-μετεωρίτη που αιωρείται στον χωροχρόνο και κατακλύζεται από τα τέσσερα στοιχεία της φύσης. Πως μπορούμε να δούμε τον μύθο δίχως Θεούς και δεσμά; Ποιος απαλύνει τον πόνο του Προμηθέα όταν λείπουν οι Ωκεανίδες; Εκεί ακριβώς νομίζω απαντάται το ενδιαφέρον στην πρόταση που καταθέτει ο Καραθάνος, επωμιζόμενος μάλιστα τον κεντρικό ρόλο. Αν το καλοκαίρι θαυμάσαμε την μεγαλειώδη ερμηνεία του Γ. Στάνκογλου στον ίδιο ρόλο (σκηνοθεσία Α. Μπινιάρη), εδώ έχουμε μια πιο εσωτερική και γειωμένη ερμηνεία, που ψιθυρίζει τις αλήθειες που φωνάζει ο χαρακτήρας. Το κείμενο της παράστασης φτάνει ως θραύσματα, κάνοντας το πιο αφαιρετικό κι υπαινικτικό.

     Στοχαζόμενος πάνω στις πρόσφατες δουλειές του Καραθάνου, νιώθω πως στη συγκεκριμένη παράσταση βλέπουμε την πιο γνήσια και δική του πλευρά, χωρίς εντυπωσιασμούς και κιτσοπουλισμούς. Ποιητικό θέατρο με βιωμένο συναίσθημα κι ανοιχτωσιά που επιτρέπει στο θεατή να στοχαστεί πάνω στη ζωή. Είναι κι από τις λίγες φορές που πρόσεξα τον Καραθάνο περισσότερο ως ηθοποιό και λιγότερο ως σκηνοθέτη. Η παράσταση ίσως χάνει στη σύνδεση των σκηνών του, αλλά όταν σε πάρει μαζί της, σε παρασύρει.

Το σκηνικό ως δεύτερος πρωταγωνιστής

Οι παραστάσεις του Καραθάνου πάντα έχουν πέρα από δραματουργικό και εικαστικό/σκηνογραφικό ενδιαφέρον. Θυμόμαστε έντονα το σκηνικό της Γκόλφως ή των Ορνίθων, εδώ όμως, το σκηνικό της Εύας Μανιδάκη κλέβει την παράσταση. Το περιστρεφόμενο σπίτι που απέξω ήταν ο βράχος του Καυκάσου -πάνω στον οποίο κατά τον μύθο ήταν η φυλακή του Προμηθέα- κι από μέσα ήταν ένα ρεαλιστικό εσωτερικό σπιτιού, αιωρούταν στο χώρο, διαμοιραζόταν και ξαναενωνόταν. Οι ηθοποιοί με τις δράσεις άλλοτε εξυμνούσαν κι άλλοτε αποδομούσαν το ρεαλισμό. Στην σκηνή όπου ο Προμηθέας προφητεύει στην Ιώ το δεινό της μέλλον, αφροί κατακλύζουν το σπίτι και την σκηνή σαν ορμητικά κύματα. Στο τέλος, οι χαρακτήρες ξανασυνθέτουν το σπίτι στην αρχική του κατάσταση και η αποσύνθεσή του συνεχίζεται στο διηνεκές στο φαντασιακό των θεατών. Αξίζουν τα εύσημα σε όλη την εικαστική ομάδα: Άννα Ζούλια (βοηθός σκηνογράφου), Lazaridis Scenic Studio (Κατασκευή σκηνικού), Σωκράτης Παπαδόπουλος (Γλύπτης & ειδικές κατασκευές), Νίκος Καρράς (ζωγράφος σκηνικού), Στέφανος Γραμμένος, Νικολέτα Σωτηρίου (βοηθοί ειδικών κατασκευών).

Σε αρκετές σκηνές δίνεται μια κλειστοφοβική αίσθηση του οικείου χώρου του σπιτιού, επικοινωνώντας καλλιτεχνικά με την αλγεινή καθημερινότητα μας την εποχή της πανδημίας, όπου αισθανόμασταν εγκλωβισμένοι στο σπίτι. Ο άλλοτε οικείος, ευχάριστος και χαλαρωτικός χώρος, μετατράπηκε για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα στο χώρο όπου ήμασταν δέσμιοι λόγων των συνθηκών και των διαδοχικών απαγορεύσεων κυκλοφορίας. Ταυτόχρονα, δίνεται μια υπαρξιακή διάθεση στο έργο, με τους οικείους άλλους να είναι η φυλακή μας.

Ο θίασος

Τους «συγγενείς» του Προμηθέα υποδύονται 3 αγαπημένοι ηθοποιοί του σκηνοθέτη. Ο Γιάννης Κότσιφας υποδύεται με ιδιαίτερη τρυφερότητα κι ενσυναίσθηση τον Ήφαιστο, το μοναδικό θεϊκό σύμμαχο του Προμηθέα. Με διαφορετική ποιότητα χειρίζεται τον Ωκεανό, όπου ξεσπά και καταδίνεται ενάντια στον κεντρικό ήρωα. Ο Χρήστος Λούλης υποδύεται το Κράτος και τον Ερμή με δυναμικό και κυριαρχικό τρόπο, αντισταθμίζοντας την ευάλωτη όψη κι ερμηνεία του Καραθάνου. Σε μια ιδιαίτερη αντίστιξη, η Γαλήνη Χατζηπασχάλη υποδύεται την Ιώ, δίνοντας μια πιο ανάλαφρη κι αυτοαναιρούμενη παρουσία στη δραματουργία της παράστασης. Η σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα σ’ εκείνη και τον Προμηθέα θα μπορούσαμε να την ξεχωρίσουμε ως το πικ της παράστασης.

Εξαιρετική όπως πάντα η μουσική του Άγγελου Τριανταφύλλου με ζωντανή ορχήστρα και τον ίδιο να παίζει πιάνο, τονίζει το δραματικό και ποιητικό κόσμο του Προμηθέα. Το καλοκαίρι είχε υπογράψει τη μουσική για την παράσταση Ιφιγένεια Εν Ταύροις που ανέβηκε σε σκηνοθεσία Γ. Νανούρη. Τα κοστούμια του Άγγελου Μέντη εξυπηρέτησαν την ρεαλιστική συνθήκη της παράστασης.

Συνολικά, η παράσταση του Νίκου Καραθάνου διαχειρίζεται με έναν φρέσκο και μη αναμενόμενο τρόπο την αισχύλεια τραγωδία, καταφέρνοντας τον στόχο που είχε θέσει, να μυθολογήσει την καθημερινότητα. Είναι μια παράσταση που ρέει κι εξάπτει τη φαντασία.

Info:

Η παράσταση «Προμηθέας» θα παίζεται από Τετάρτη έως Κυριακή στις 20:30 ως τις 30 Οκτωβρίου στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης.