Το περασμένο σαββατοκύριακο παρουσιάστηκε επεισοδιακά η πολυαναμενόμενη παράσταση του Οιδίποδα από την Σαουμπίνε. 

Επίδαυρος 2021: Οιδίπους Τύραννος του Σοφοκλή VS οιδίποδας της Maja Zade

Η πολυαναμενόμενη πρεμιέρα της παράστασης του Ostermeier στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου αναμένεται την Παρασκευή 3 Σεπτεμβρίου.

Στο παρόν άρθρο θα μιλήσουμε για το πρωτότυπο έργο Οιδίποδας της Maja Zade, της δραματουργού της Schaubühne που γράφτηκε ως ανάθεση του Φεστιβάλ Αθηνών για να παρουσιαστεί ειδικά στο Φεστιβάλ Αθηνών κι Επιδαύρου 2021. Το κείμενο κυκλοφορεί σε μετάφραση (από τα γερμανικά) του Γιάννη Καλιφατίδη από τη νέα θεατρική σειρά του Φεστιβάλ Αθηνών σε συνεργασία με τις εκδόσεις Νεφέλη «Contemporary Ancients», για την οποία έχουμε μιλήσει επανειλημμένα στην στήλη μας. Η παράσταση του έργου είναι σχεδιασμένη για το σαββατοκύριακο 3-5 Σεπτεμβρίου, την παράσταση που θα ρίξει αυλαία για το αργολικό θέατρο. Να σημειώσουμε εδώ πως το θεατρόφιλο κοινό μπορεί να παρακολουθήσει άλλη μια παράσταση του Ostermeier , την Ιστορία της Βίας (βασισμένη στο μυθιστόρημα του Edward Louis) 5 και 6 Οκτωβρίου στην Πειραιώς 260.

Ας γνωρίσουμε καλύτερα ποιον Οιδίποδα πρόκειται να παρακολουθήσουμε για να είμαστε προετοιμασμένοι για την παράσταση.

Η συγγραφέας

Η Maja Zade (Μάγια Τσάντε) μεγάλωσε στη Γερμανία και στη Σουηδία και σπούδασε στην Αγγλία και στον Καναδά. Την περίοδο 1997-1999 διετέλεσε senior reader στο Royal Court Theatre του Λονδίνου. Από το 2000 εργάζεται ως δραματουργός στη Schaubühne όπου έχει συνεργαστεί με σκηνοθέτες όπως οι Thomas Ostermeier, Ivo van Howe, Simon McBurney, Michael Thalheimer και Marius von Mayenburg. Εργάζεται επίσης ως θεατρική μεταφράστρια. Έχει μεταφράσει στα γερμανικά έργα των Lars von Trier, Arnold Wesker και Caryl Churchill και στα αγγλικά έργα των Marius von Mayenburg, Roland Schimmelpfennig, Lars Noren και Falk Richter. Το 2019, τα θεατρικά της έργα status quo και abgrund έκαναν πρεμιέρα στη Schaubühne, σε σκηνοθεσία Marius von Mayenburg και Thomas Ostermeier αντίστοιχα. Έκτοτε, μεταφράστηκαν στα νορβηγικά, σουηδικά, λετονικά, πολωνικά, γαλλικά κι αγγλικά. Το νέο της έργο, redden uber sex, παραγωγή της Schaubühne, θα κάνει πρεμιέρα το φθινόπωρο του 2021, σε σκηνοθεσία του Marius von Mayenburg.

Το έργο

Το κείμενο είναι μια επαναδιαπραγμάτευση του μύθου του Οιδίποδα – όπως μας σώζεται στον Οιδίποδα Τύραννο του Σοφοκλή – στην εποχή μας, και ειδικότερα την ιστορία μιας πλούσιας (κι αμαρτωλής) οικογένειας Γερμανών που παραθερίζουν. Κοινός τόπος του Ostermeier και της Zade ήταν να μην θίξουν το θεϊκό/μοιρολατρικό πεδίο του έργου αλλά να σταθούν περισσότερο στη σημερινή έννοια της «συνείδησης». Αντλώντας στοιχεία από το εισαγωγικό σημείωμα της συγγραφέως: «Και οι δυο μας κάναμε την σκέψη ότι έχει ενδιαφέρον το γεγονός πως αυτό που στην Αρχαιότητα αποκαλούνταν «μοίρα» αντιστοιχεί σήμερα σε αυτό που ονομάζουμε «συνείδηση» ή ίσως να το περιγράφουμε ακόμα και ως τη λογική κατάληξη όσων έχουμε οδηγηθεί να κάνουμε με βάση τα συναισθήματα και την ψυχοσύνθεσή μας. Την παρούσα χρονική στιγμή, οι ζωές μας έχουν ανατραπεί όχι όμως από τους θεούς, εν είδει τιμωρίας επειδή τους παρακούσαμε – ή τουλάχιστον ελάχιστοι άνθρωποι πιστεύουν κάτι τέτοιο-, αλλά λόγω COVID. Ξαφνικά, έχει κανείς την αίσθηση ότι δεν έχουν αλλάξει και τόσο πολλά τα τελευταία 2.000 περίπου χρόνια. Κάποτε είχαμε την πανούκλα, σήμερα τον κορονοιο: οι άνθρωποι νομίζουμε ότι έχουμε τον έλεγχο, ότι τα πράγματα βαίνουν καλώς για εμάς, ώσπου συμβαίνει κάτι που μας αφήνει παντελώς ανίσχυρους και σε πλήρη αβεβαιότητα.». (μετάφραση από τ’ αγγλικά: Κ. Τζήκας).

Η Maja Zade συνέγραψε ένα πρωτότυπο έργο που διατηρεί το όνομα της δραματουργικής της βάσης «Οιδίποδας», αλλά το μεταφέρει στο σήμερα ως μια οικογένεια πλούσιων Γερμανών που έρχονται διακοπές στην Ελλάδα. Κανονικά, ζουν σε μια μικρή γερμανική κοινότητα, του Μπουχφέλντε. Πανδημία τότε, πανδημία και σήμερα, αλλά εδώ πηγή του κακού είναι το εργοστάσιο της οικογενείας, που έχει προκαλέσει καρκίνο σε δεκάδες παιδιά λόγω της τοξικότητας που έχει προκαλέσει στην ατμόσφαιρα. Το εκτενέστατο έργο της Zade χωρίζεται σε τρία σχεδόν ίσα μέρη/πράξεις που τηρούν όμως τις ενότητες χώρου, χρόνου και δράσης κατά τα πρότυπα της τραγωδίας –όπως τα καταγράφει ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του. Έτσι, η δράση του έργου χωρίζεται σε «πρωί» (Πράξη Α: σελ. 15-73), «απόγευμα» (Πράξη Β: σελ. 75-140) και «βράδυ» (Πράξη Γ: σελ. 141-203).

Οι χαρακτήρες

Στον Οιδίποδα της Zade έχουμε 4 χαρακτήρες: Κριστίνα (Ιοκάστη), Ρόμπερτ (Κρέων), Μίχαελ (Οιδίπους), Τερέζα (κολλητή της Κριστίνα, με στοιχεία από Τειρεσία κι Αγγελιοφόρο). Η συγγραφέας υποστηρίζει την ίση εκπροσώπηση των φύλων στα έργα της εποχής μας, γι’ αυτό επιλέγει να έχει δύο αντρικούς και δύο γυναικείους ρόλους. Μάλιστα, ο ρόλος της Κριστίνα είναι φαινομενικά μεγαλύτερος από τον αντίστοιχο ρόλο της Ιοκάστης στο Σοφοκλή, κι αν δεν υπήρχε η επιτακτικότητα της «συγγένειας», ίσως να ήταν ο πρωταγωνιστικός ρόλος. Αντίστοιχα, ο ρόλος της Τερέζα είναι μια δημιουργική προσθήκη της συγγραφέως που ισομοιράζει τα φύλα. Ενέχει χαρακτηριστικά του Τειρεσία, των δούλων, του Αγγελιοφόρου, ενώ έχει χαρακτηριστικά εντελώς δικά της, και είναι ήρωας προσφιλής προς την Κριστίνα. Να θυμίσουμε στο κοινό πως ο μάντης Τειρεσίας είναι ο μοναδικός χαρακτήρας από την αρχαία τραγωδία που έχει ζήσει κι ως άντρας κι ως γυναίκα. Συχνά μάλιστα, στην σύγχρονη θεατρική πρακτική ο ρόλος του Τειρεσία ερμηνεύεται από γυναίκα ηθοποιό με πιο πρόσφατη την ερμηνεία της Ιωάννας Παππά στις Βάκχες, σε σκηνοθεσία Ν. Κοντούρη.

Ας δούμε αναλυτικότερα τον κάθε χαρακτήρα και τη συμβολή του στην εξέλιξη της δράσης του έργου. Κεντρική φιγούρα του έργου φαίνεται ο Μίχαελ (Οιδίποδας), ένας νεαρός και φιλόδοξος άντρας, που συνάπτει ερωτική σχέση με την κατά πολύ μεγαλύτερη του γυναίκα, την Κριστίνα που χήρεψε πρόσφατα. «Είναι πολύ νεότερος απ’ ότι στο πρωτότυπο. Δεν έχει κάνει παιδιά ακόμα, είναι βαθιά ιδεαλιστής και προσπαθεί να αμφισβητήσει τις παλιές ιεραρχίες και να στοχαστεί πάνω στους σωστούς και στους λανθασμένους τρόπους διακυβέρνησης». Καθ’ αναλογίαν με τον Οιδίποδα, στην έναρξη του έργου ο Μίχαελ φέρνει στο προσκήνιο μια σημαντική έρευνα, την πηγή του κακού που έχει ξεσπάσει στην πολιτεία του (το «μίασμα»), κάτι που μπορεί να έρθει σε ρήξη με τα συμφέροντα της εταιρείας των Ρόμπερτ και Κριστίνα. Η φιλαληθεία, η τιμιότητα και η σχεδόν ακτιβιστική του δράση, τον παρουσιάζουν ως ιδεαλιστή, το «νέο» που έρχεται σε ρήξη με την παλαιά τάξη των πραγμάτων και τον καπιταλισμό. Η Zade έχει κάνει μερικές σημαντικές διαφοροποιήσεις ως προς τη σχέση του με την Κριστίνα. Εδώ δεν έχει «ανέβει» κοινωνικά επειδή έλυσε το αίνιγμα της Σφίγγας και σύναψε έναν επικερδή γάμο, αλλά εξαιτίας των επαγγελματικών του χαρισμάτων και του ωραίου του παρουσιαστικού. Δεν έχει παντρευτεί την Κριστίνα ούτε έχουν κάνει ακόμη παιδιά, αν και πρόκειται να φέρουν σύντομα στον κόσμο το πρώτο τους παιδί. Τέλος, η σημαντικότερη διαφορά είναι το τέλος του ήρωα. Στον Οιδίποδα Τύραννο, ο ήρωας αυτοτυφλώνεται λίγη ώρα αφότου η Ιοκάστη έχει αυτοκτονήσει, ενώ εδώ ο Μίχαελ αυτοκτονεί πηδώντας από το παράθυρο αφήνοντας την Κριστίνα πίσω ως τραγική ηρωίδα.

Η Κριστίνα είναι μια γυναίκα τολμηρή, γεμάτη ζωή σεξουαλικά ενεργή και κύρια του εαυτού της. Μετά από έναν «ατυχή» γάμο με τον Βόλφγκανγκ (Λάιο), και μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη αποτέλεσμα βιασμού από τον σύζυγό της –αντίστοιχα, η κατάρα των Λαβδακιδών ξεκίνησε από τον ομοερωτικό βιασμό του Χρυσίππου-, αποφασίζει να ξεφορτωθεί τον γιο της (Μίχαελ). Η Τερέζα την βοηθά, αν και τελικά δίνει προς υιοθεσία το βρέφος. Δίχως να το γνωρίζει ερωτεύεται μετά από χρόνια το νεαρό Μίχαελ, ο οποίος όπως θα μαθευτεί στη συνέχεια ευθύνεται τόσο για το δυστύχημα στο οποίο πέθανε ο σύζυγός της όσο και για την περιβαλλοντική μόλυνση που θα προκαλέσει πανδημία στην περιοχή. Η επιλογή της συγγραφέως να την κρατήσει ζωντανή ακόμη και μετά από το σερί των αλγεινών αποκαλύψεων, δείχνει πως είναι μια γυναίκα ικανή να επιβιώνει από τις πληγές της, άθικτη από τα λάθη των αντρών και αρκετά δυνατή μπροστά στα «παιχνίδια της μοίρας». Επιπλέον, αντί να σωπάσει όπως η Ιοκάστη, είναι αυτή που αποκαλύπτει στον Μίχαελ πως είναι η μητέρα του.

«Οι τέσσερις αυτοί χαρακτήρες δεν συνθέτουν μια βασιλική οικογένεια. Πρόκειται για μια οικογένεια που διοικεί μια επιχείρηση με μακροχρόνια ιστορία. Η εταιρεία τους είναι η αυτοκρατορία που έχουν χτίσει οι ίδιοι. Οι υπάλληλοι είναι οι υπήκοοί τους. Είναι μια που επιχείρηση που βασίζεται στην τήρηση των προσχημάτων. Είναι, επίσης μια επιχείρηση που έχει οικοδομηθεί στη βάση της εκμετάλλευσης και της συγκάλυψης αδικημάτων.» (Zade)

Με λίγα λόγια, η Maja Zade έγραψε ένα σύγχρονο έργο που αφορμάται από την αρχαία ελληνική τραγωδία και την ελληνική μυθολογία και το έκανε μ’ έναν δικό της, σεξουαλικά ισόνομο και αρκετά φρέσκο κι ελλειπτικό τρόπο. Με προβληματίζει μόνο πως βάσει των σκηνικών οδηγιών, το κείμενο ταιριάζει καλύτερα σε μια παράσταση κλειστού χώρου (λογικό αφού είναι στον προγραμματισμό της Schaubühne) και είναι απορίας άξιον πως θ’ αξιοποιήσει ο Ostermeier το χαρακτηριστικό περιβάλλον της (ανοιχτής) Επιδαύρου. Αναμφισβήτητα μετά τα νέα εγχώρια συγγραφικά πονήματα της Μικρής Επιδαύρου (Contemporary Ancients), τους Βατράχους (Α. Χιώτη) και τους Ιχνευτές (Μαρμαρινός), το Φεστιβάλ Επιδαύρου έρχεται να ολοκληρωθεί με τον πιο πολλά υποσχόμενο τρόπο και με άρωμα… γερμανικό.

Info:

Η παράσταση Οιδίποδας του Ostermeier θα παρουσιαστεί 3, 4 και 5 Σεπτεμβρίου στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, ενώ την ερχόμενη θεατρική σεζόν αναμένεται να παρουσιαστεί στη Schaubühne στο Βερολίνο. Περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση εδώ http://aefestival.gr/festival_events/oidipodas/

*Οι φωτογραφίες από τη Συνέντευξη Τύπου είναι του Thomas Daskalakis