Από τη Γιώτα Δημητριάδη 

φωτογραφίες: Μαριλένα Αναστασιάδου

Άννα Μαρία: -Νόρα; 

Νόρα: -Εγώ είμαι!  

Μ’ αυτή την άμεση στιχομυθία, ο Λούκας Ναθ εισάγει άμεσα τον θεατή στο θέμα της κωμωδίας του, με τίτλο «Το Κουκλόσπιτο-Μέρος Δεύτερο», που σκηνοθετεί - για πρώτη φορά στην Ελλάδα - ο Μανώλης Δούνιας στο θέατρο Άνεσις. 

Η Νόρα του Ίψεν επιστρέφει στο σπίτι, όπου μια νύχτα έκλεισε πίσω της την πόρτα και εγκατέλειψε τον άνδρα και τα παιδιά της. Σαν άλλος πολυμήχανος Οδυσσέας αναγνωρίζεται, όχι από τον πιστό της σκύλο αλλά από την πιστή της φίλη Άννα Μαρία, που αυτές  τις δύο δεκαετίες έμεινε πίσω για να φροντίζει όσους εκείνη εγκατέλειψε εν μια νυκτί.  

Ο Μανώλης Δούνιας, ο οποίος ανακάλυψε, μετέφρασε και σκηνοθέτησε το έργο του πολυβραβευμένου Αμερικανού συγγραφέα, επιλέγει μια δυνατή τετράδα ηθοποιών και καταφέρνει να αναδείξει το ακριβές στίγμα του έργου. Δεν επικεντρώνεται σ’ ένα ρηχό και φθαρμένο φεμινιστικό κίνημα, αλλά βάζει σε πρώτο πλάνο τις ανθρώπινες σχέσεις. 

 Δημιουργώντας μια παράσταση- κέντημα, ένα ψυχογράφημα που μοιάζει να επιβεβαιώνει μια φράση της Χαρούλας Αλεξίου από το θεατρικό της «Χειρόγραφο» (ανέβηκε το 2016, σε κείμενα της ίδιας και σκηνοθεσία του Γ. Νανούρη), «Κανείς δεν φταίει, είμαστε όλοι μωρά». Στη σκηνή του Άνεσις, λοιπόν, ένιωθα ότι  παρακολουθούσα τις ιστορίες τεσσάρων μωρών, όλα αθώα, όλα τόσο πονεμένα και θυμωμένα.  

Στην ιστορία εγκατάλειψης του Ίψεν,  το σκάνδαλο δεν είναι ότι η Νόρα έφυγε, το σκάνδαλο είναι ότι δεν έφυγε για κάποιον άλλον άνδρα, έφυγε για εκείνη.  

Μπορεί το έργο του Ίψεν, όταν γράφτηκε ο 1879 να προκάλεσε διεθνή σάλο, αλλά ακόμη και σήμερα, 142 χρόνια μετά, πιστεύω πως πολλοί άνθρωποι θα έκριναν παράλογη τη συμπεριφορά μια αντίστοιχης Νόρας. Γεγονός που στα δικά μου μάτια αποδεικνύει, όχι μόνο ποια παραμένει η θέση της γυναίκας, ακόμα και σε αναπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες, αλλά και πως κάποια στερεότυπα θα ζουν και θα βασιλεύουν όσοι αιώνες και αν περάσουν.  

Ο ίδιος ο Ίψεν είχε δηλώσει: «Πρέπει να αποποιηθώ την τιμή ότι ενσυνείδητα εργάστηκα για τα δικαιώματα των γυναικών. Δεν είμαι καν σίγουρος  για το ποια πραγματικά είναι τα δικαιώματα των γυναικών. Για μένα υπάρχει το ζήτημα των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Και αν διαβάσετε τα έργα μου προσεκτικά, θα το αντιληφθείτε αυτό. Παρεμπιπτόντως, είναι βεβαίως επιθυμητό να λυθεί το ζήτημα των γυναικών. Αυτό όμως δεν είναι ολόκληρο το αντικείμενό μου. Έργο μου υπήρξε η απεικόνιση της ανθρώπινης ύπαρξης». * 

 Η σκηνοθεσία, στοχοπροσηλωμένη στις ερμηνείες, βρίθει συμβολισμών, έχοντας ως συμμάχους της το έξυπνο σκηνικό του Δημήτρη Πολυχρονιάδη, φωτισμένο εξαιρετικά από τον Νίκο Βλασσόπουλο και τα υψηλής αισθητικής κοστούμια της Εύας Νάθενα. 

Τα χρώματα των κοστουμιών δεν είναι τυχαία. Για τη Νόρα επιλέγεται ένα σκούρο μοβ… η ίδια σιγά σιγά απλώνεται στον χώρο, τοποθετώντας σταδιακά ένα αξεσουάρ  ή ρούχο της στα σημεία που πριν είκοσι χρόνια υπήρχαν τα δικά της αντικείμενα. Μπορεί το πιάνο της να έχει φύγει αλλά αμέσως η ίδια αφήνει εκεί τα την εσάρπα της. Ένα «κομμάτι» της θα αφήσει και εκεί που πριν είκοσι χρόνια βρισκόταν ο αγαπημένος της κούκος. Δεν θα της φτάσουν όμως μόνο αυτά... Έτσι τα μοβ στοιχεία θα χυθούν σαν πετρελαιοκηλίδα σε κάθε γωνιά του σαλονιού.  Στο τέλος, ο ίδιος ο Τόρβαλντ θα βγάλει ένα μοβ βιβλίο από την καρδιά του και αφού το διαβάσει, θα το κάνει κομμάτια. Εκείνη θα φύγει ξυπόλυτη, μην έχοντας ανάγκη κανένα ρούχο πια. Η Νόρα θα ξαναεγκαταλείψει τον σύζυγό της, φεύγοντας από την ίδια πόρτα είκοσι χρόνια μετά και αφήνοντάς τον με τα παπούτσια στο χέρι.  

Ο Τόρβαλντ φορά καφέ- μπεζ αποχρώσεις, όπως το σκηνικό, ο ίδιος είναι ένα μ’ αυτό το σπίτι, δεν το άφησε ποτέ. Η κόρη του φορά πράσινο, σαν μια νέα κοπέλα που παίρνει από τις ρίζες του πατέρα της αλλά ανοίγει τα φτερά της στη ζωή… Η Έμι είναι αποφασισμένη να ζήσει.  

Το πιο δυνατό χαρτί της συγκεκριμένης θεατρικής δουλειάς είναι οι ερμηνείες.  

Ο Αλέξανδρος Μυλωνάς, σε μια από τις καλύτερες στιγμές της καριέρας του, δίνει ρέστα. Ο Τόρβαλντ του, συγκινεί και ξαφνιάζει. Ο ηθοποιός ισορροπεί με μοναδική μαεστρία ανάμεσα στα κωμικά και τα δραματικά στοιχεία του ρόλου. «Δεν ξέρω τι να κάνω, όταν είμαι κοντά σου, πώς να συμπεριφερθώ. Μου λείπεις, Νόρα», ομολογεί και είναι μια από τις πιο αληθινές φράσεις που μπορεί να ακούσει κάποιος στη ζωή του.  

Η Ναταλία Τσαλίκη, ηθοποιός που ποτέ δεν σε απογοητεύει, έχει δώσει μια άλλη οπτική στη Νόρα. Η ηρωίδα της παλεύει για τα ιδανικά της, γράφει βιβλία με ψευδώνυμο, διαθέτει οικονομική άνεση και έχει επιστρέψει μετά από δύο δεκαετίες, χωρίς καμία διάθεση απολογίας, αντίθετα γύρισε για να εξυπηρετήσει κάποιο δικό της συμφέρον. Παρ’ όλα αυτά, η Νόρα της δεν είναι μονοδιάστατη, δεν είναι μια πετυχημένη φεμινίστρια, είναι μια γυναίκα που ομολογεί: «Είναι πολύ δύσκολο να βρεις τη δική σου φωνή. Πόσα ψέματα λέμε για να κάνουμε τον άλλον να μας αγαπήσει;», και δεν μπορεί παρά να σε κάνει κομμάτια.  

Η Ντίνα Μιχαηλίδου, με πολλά χιλιόμετρα σε ρόλους ρεπερτορίου, δίνει μια ενδιαφέρουσα εκδοχή της γυναικείας υστερίας, που πηγάζει αυθόρμητα, σαν να βιώνεται πραγματικά επί σκηνής. Η ηθοποιός παίζει με τα μάτια και τις εκφράσεις της σε σημείο που μπορείς να την απολαύσεις ακόμη και στο mute.  

Η νεότερη της παρέας, η Δήμητρα Βήττα παρουσίασε μια Έμι, με τη δροσιά της νεότητας και την πίκρα της απόρριψης. Ένα κορίτσι που κοιτάζει κατάματα την ίδια της τη μητέρα και ομολογεί: «Τελικά μου βγήκε σε καλό που μ’ εγκατέλειψες». Η κόρη έχει αποφασίσει να πιστέψει στον γάμο, δεν είναι σαν τη μητέρα της. Για εκείνη, «Ένας κόσμος που δεν ρίχνεις άγκυρα πουθενά», δεν αξίζει τον κόπο.  

Η εμπνευσμένη μουσική του Λόλεκ χρησιμοποιήθηκε με μέτρο και πέτυχε τη συγκίνηση, χωρίς να την εκβιάζει.  

Συνολικά, έχουμε να κάνουμε με μια σημαντική θεατρική στιγμή, ένα ευτυχές πρώτο ανέβασμα του έργου του Λούκας Ναθ στη χώρα μας, που τολμώ να πω ότι  θα μπει στη λίστα των καλύτερων παραστάσεων της χρονιάς.  

* 

Ομιλία σε συμπόσιο προς τιμή του από τη Νορβηγική Εταιρεία για τα Δικαιώματα των Γυναικών στις 26 Μαΐου 1898. 

Διαβάστε επίσης:

Ντίνα Μιχαηλίδου:«Δεν Μπορούν Να Θεωρούν Τον Καλλιτεχνικό Χώρο Ένα Μάτσο Ηλιθίους»

Το «Κουκλόσπιτο» του Ibsen τελειώνει με τη Νόρα αποφασισμένη να εγκαταλείψει τον άντρα και τα παιδιά της. Η καινούρια κωμωδία του LucasHnath «Το Κουκλόσπιτο-Μέρος Δεύτερο» ξεκινάει με την επιστροφή της Νόρας δύο δεκαετίες μετά. Tι έχει όμως αλλάξει για να την ίδια αλλά και για τους άλλους χαρακτήρες του έργου μετά από τόσα χρόνια;  

φωτό Σπύρος Χατζηαγγελάκης 

ΤΟ ΚΟΥΚΛΟΣΠΙΤΟ Μέρος Δεύτερο

Μετάφραση-Σκηνοθεσία: Μανώλης Δούνιας

Σκηνικά: Δημήτρης Πολυχρονιάδης

Φωτισμοί: Νίκος Βλασόπουλος

Μουσική: Λόλεκ

Παραγωγή: KartProductions-Μαρία Ξανθοπουλίδου

Από τον Φεβρουάριο του 2021 στο θέατρο Πόρτα κάθε Δευτέρα, Τρίτη και Σάββατο.

Παίζουν: Ναταλία Τσαλίκη, Αλέξανδρος Μυλωνάς, Ντίνα Μιχαηλίδου, Δήμητρα Βήττα

«Ο άνθρωπος κουφάθηκε βαθιά από τις ιαχές της ανομίας και, το χειρότερο, αρχίζει να συνηθίζει. Δέχεται τα πάντα, εκτός από το μόνο που μπορεί να τον σώσει, να στραφεί στον άλλο και να χτίσει μια ζωή που δεν θα αξίζει να γκρεμίσουν οι θεοί…»

Αυτοί οι στίχοι από την εξαιρετική μετάφραση του ποιητή Γιώργου Μπλάνα δεν θα ακουστούν μόνο από το χορό αλλά και από την ίδια την Ιφιγένεια, ρίχνοντας έτσι την αυλαία στην παράσταση «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» και αποδεικνύοντας και με αυτό το στοιχείο μια σκηνοθετική οπτική του έργου που θέλει να αναδείξει τη σχέση της τραγικής σκέψης με τη φιλοσοφία και την έννοια της υπέρβασης.

Η κόρη του βασιλιά Αγαμέμνονα, που θα δεχτεί να θυσιαστεί για να φυσήξει ούριος άνεμος και να φύγουν από το λιμάνι της Αυλίδας τα καράβια των Ελλήνων, το λέει καθαρά: «Για τα λάφυρα της Τροίας με σκοτώνετε, όχι για την Ελλάδα». Η Ιφιγένεια παίρνει τη γενναία απόφαση γνωρίζοντας ότι πεθαίνει για «ένα πουκάμισο αδειανό…» Δεν υπάρχει ιμπεριαλιστικός πόλεμος χωρίς κάποιο δήθεν «πατριωτικό» άλλοθι.

Στο μεγάλο ερώτημα της μεταστροφής της ηρωίδας η παράσταση φαίνεται να παίρνει θέση σαφώς πολιτική. Γι’ αυτό και τα λόγια της παρθένας όταν με θάρρος θα δεχτεί να πεθάνει ‒«Είναι μάταιο να προσπαθούμε να ξεφύγουμε από το αναπόφευκτο: θα μας συντρίψει πριν μας συντρίψει. Απ’ όσα είδα κι άκουσα, κατέληξα πως πρέπει να πεθάνω. Θα το κάνω, αλλά περήφανα, γενναία, όχι μικρόψυχα: με κλάματα και οδυρμούς, αφού πρέπει να σώσω εγώ την τιμή της Ελλάδας – κι ας τιμήσει η Ελλάδα τ’ όνομά μου. Όταν με γέννησες, εσύ απέκτησες ένα παιδί κι εγώ δύο μάνες: αυτήν που μ’ έφερε στον κόσμο κι αυτήν που θα γινόταν για μένα ο κόσμος όλος»‒ προκαλούν μια δυσθυμία στο κοινό, από την οποία, αν μη τι άλλο, κυριαρχεί μια αποστροφή στον κόσμο της ηγεσίας, των δυνατών, που ασυνείδητα οδηγεί σε συγκρίσεις με το σήμερα, όπως μόνο τα μεγάλα έργα με τη διαχρονικότητά τους μπορούν να κάνουν. Αποστροφή που γίνεται απέχθεια όταν θα ακουστεί από την Ιφιγένεια της Παπαληγούρα το σπαρακτικά αποφασιστικό και συνάμα ιλαροτραγικό «Καλύτερα χίλιες γυναίκες νεκρές παρά ένας άντρας».

Ο Αιμίλιος Χειλάκης και ο Μανώλης Δούνιας συνσκηνοθετούν την παράσταση στηρίζοντας το εγχείρημά τους στην ιδέα των τριών υποκριτών που στέκονται πάνω σε ξύλινα κινούμενα τρολ (σκηνικά Κωνσταντίνος Ζαμάνης), σχεδόν ακίνητοι, ντυμένοι-βαμμένοι στα λευκά, χωρίς υποδήματα, σαν άλλα αγάλματα, και περιτριγυρισμένοι από το χορό, σύγχρονες κοπέλες που άλλοτε περιεργάζονται τα εκθέματα, άλλοτε γίνονται θεατές των σκηνών τους και άλλοτε οι γυναίκες της Χαλκίδας, συμπαραστάτισσες στο δράμα, ενώ πάντα μετακινούν την ιστορία και φέρνουν στο προσκήνιο τον κάθε ήρωα. Έτσι τα πρόσωπα της τραγωδίας είναι είτε πιόνια σε ένα σύγχρονο αέναο παιχνίδι της μοίρας είτε βαριά κληρονομιά που στέκει εκεί αγέρωχη, έτοιμη να εξιστορήσει όσα στοιχειώσανε και στοιχειώνουν την Ελλάδα και τον άνθρωπο.

Με αυτή τη συνδιαλλαγή χορού και υποκριτών επιτυγχάνεται μια ενδιαφέρουσα συνομιλία του μύθου με το παρόν. Οι εννιά κοπέλες που τον απαρτίζουν, όλες μία και μία (Δήμητρα Βήττα, Ελεάνα Γεωργούλη, Σμαράγδα Κάκκινου, Άννα Κλάδη, Άννα Λάκη, Βάσια Λακουμέντα, Φραγκίσκη Μουστάκη, Δώρα Στυλιανέση, Μαρία Τζάνη), με εντυπωσιακές φωνητικές δυνατότητες, το καταφέρνουν αυτό. Εξαιρετικές στην κίνησή τους (κίνηση: Αγγελική Τρουμπάκη), στις εκφράσεις τους, στη μεταξύ τους επικοινωνία. Δίνουν τον καλύτερό τους εαυτό, ξεχωρίζοντας ως μονάδες και ενθουσιάζοντας ως σύνολο.

Έχοντας την τύχη να τραγουδήσουν τα εμπνευσμένα, σύγχρονα και με άποψη χορικά του Σταμάτη Κραουνάκη, όπως αυτό για τον έρωτα ‒«Να μου λείπουν οι έρωτες, οι φλόγες και τα πάθη…»‒, με μόνο ένα αρκοντεόν επί σκηνής, ένας παράλληλος μουσικός κόσμος γεννήθηκε στο λιμάνι της Αυλίδας, όπου μαΐστρος και σορόκος ήταν πάντα συνεργάσιμοι.

Όσο και αν ήθελε κανείς να τονίσει ότι αυτές οι εννιά κοπέλες ζουν στο παρόν, θα μπορούσαμε να το καταλάβουμε ακόμα και αν δεν ήταν ντυμένες με φτηνά ρούχα γνωστής αλυσίδας! Είναι κρίμα, γιατί η καλή δουλειά του Κωνσταντίνου Ζαμάνη φάνηκε από τα ευέλικτα, εντυπωσιακά και προσεγμένα στις λεπτομέρειες κοστούμια των τριών υποκριτών.

Ο Αιμίλιος Χειλάκης, η Αθηνά Μαξίμου και η Λένα Παπαληγούρα ήρθαν αντιμέτωποι με ένα μεγάλο υποκριτικό και σκηνοθετικό στοίχημα. Ακίνητοι σε πολλές στιγμές, χρησιμοποιώντας ελάχιστους μυς, όταν μιλούσαν, προσπαθούσαν κυρίως με το λόγο τους να μεταφέρουν τους κόσμους των ηρώων τους. Σε ελάχιστες στιγμές είδαμε σωματική επαφή μεταξύ τους και μόνο όταν η πλοκή είχε κλιμακωθεί.

Ο Αιμίλιος Χειλάκης, έχοντας ένα από τα μεγαλύτερα χαρίσματα για ρόλους αρχαίας τραγωδίας, τη στεντόρεια φωνή του, μας χάρισε έναν ηγετικό και απόλυτο Αγαμέμνονα, από τον οποίο μου έλειψε πρωτίστως το στοιχείο της πατρικής ενοχής και το αδιέξοδο για την απόφαση που κλήθηκε να πάρει. Ο Αχιλλέας του έδωσε μια κωμική ανάσα στην παράσταση και ο ηθοποιός με ευκολία μεταπηδούσε από τον ένα ρόλο στον άλλο, ενώ ήταν εντυπωσιακή και η ηλικιακή διαφορά που από το παίξιμό του έδειχναν να έχουν οι δύο άντρες.

Η Αθηνά Μαξίμου είχε ωραίες στιγμές ως Κλυταιμνήστρα, έχοντας κάνει εξαιρετική δουλειά στην εκφορά του λόγου. Ριψοκινδύνεψε με καρικατουνίστικες εκφράσεις και χαριτωμένες στάσεις που μάλλον σκηνικό ενδιαφέρον είχαν τελικά. Η πιο επικίνδυνη ακροβασία όμως ήταν το φλερτ με την υπερβολή, που είναι θέμα τριβής των παραστάσεων και νομίζω θα παρέλθει. Ενώ με τον Μενέλαο είναι σαφώς εκείνη που έχει να αντιμετωπίσει τον πιο κόντρα ρόλο και το κάνει επιλέγοντας μια ασφαλή οδό.

Η Λένα Παπαληγούρα κέρδισε το διττό στοίχημα. Ήταν αγνώριστη ως γέρος, καλυμμένη με την κουκούλα του κοστουμιού της, και με τη στάση του σώματος να μαρτυρά τα χρόνια του ρόλου, όπως και η φωνή. Ως Ιφιγένεια κατάφερε να παρουσιάσει στη σκηνή μια διαδρομή από την αθωότητα στη βίαιη ωρίμανση. Η μεταστροφή ενός αθώου κοριτσιού σε μια γυναίκα-σύμβολο. Ανάλαφρη σαν πούπουλο στην πρώτη της εμφάνιση, βαριά με τα πόδια στη γη, ανάμεσα στις γυναίκες στο φινάλε.

Η παράσταση, πέρα από κάθε ένσταση που μπορεί να έχει κάποιος, κερδίζει το σπουδαιότερο στοίχημα, να ακουστεί ο λόγος του Ευριπίδη μέσα από μια εκπληκτική μετάφραση και αυτό είναι ίσως το σημαντικότερο στο ταξίδι που θα κάνει σε όλη την Ελλάδα. Αναζητήστε τη!

Κυριακή 2/7, 21:30

Αρχαίο Ωδείο Πάτρας, Πάτρα

Δευτέρα 3/7,  21:30

Θέατρο Κάστρου, Καλαμάτα

Πέμπτη 6/7, 21:30

Δημοτικός Κινηματογράφος Ελληνίς, Αγρίνιο

Παρασκευή 7/7, 21:30

Ανοικτό Θέατρο Δήμου Λευκάδας, Λευκάδα

Σάββατο  8/7, 21:30

Υπαίθριο Θέατρο ΕΗΜ-Φρόντζου, Γιάννενα

Κυριακή 9/7, 21:30

Θέατρο Βουνού, Καστοριά

Δευτέρα 10/7, 21:30

Δημοτικό Στάδιο Κοζάνης, Κοζάνη

Τρίτη 11/7, 21:30

Κηποθέατρο Αλκαζάρ, Λάρισα

Τετάρτη 12/7, 21:30

Θέατρο Κήπου, Θεσσαλονίκη

Πέμπτη 13/7, 21:30

Θέατρο Κήπου, Θεσσαλονίκη

Παρασκευή 14/7, 21:30

Θέατρο Κήπου, Θεσσαλονίκη

Διαβάστε αναλυτικά όλους τους σταθμούς της περιοδείας εδώ