Από τη Γιώτα Δημητριάδη
φωτογράφια: Μάριος Βαλασόπουλος
Το ραντεβού μας είναι στο Θέατρο Οδού Κεφαλληνίας και η αγωνία μου να τον συναντήσω μεγάλη. Ας μου συγχωρεθεί μια τόσο προσωπική εισαγωγή αλλά υπάρχουν μερικές συνεντεύξεις - κουβέντες προτιμώ να τις λέω - που κάθε δημοσιογράφος ονειρεύεται να κάνει. Για μένα, ο Νίκος Μαστοράκης συγκαταλέγεται μέσα σ’ αυτές, καθώς μερικές από τις παραστάσεις του που παρακολούθησα στα πρώτα χρόνια της φοιτητικής μου ζωής, αποτέλεσαν μαζί με τις δουλειές του Λευτέρη Βογιατζή το έναυσμα για να κάνω αυτή τη δουλειά.
Τον συναντώ πριν την πρόβα της νέας του παράστασης «Φθινόπωρο Χειμώνας», έργο του βραβευμένου Σουηδού συγγραφέα Λαρς Νορέν, που έφυγε την περασμένη χρονιά από Covid 19.
Ο Νίκος Μαστοράκης, δεν μοιάζει να ζει στον αναβρασμό των προβών, αντίθετα είναι χαλαρός και αποπνέει μια ηρεμία... Αναφέρεται πολύ συχνά στη «συνταξιοδότησή» του, ομολογεί ότι σκέφτεται ότι αυτή ίσως να είναι και η τελευταία του σκηνοθεσία. Εξάλλου, ανάμεσα στο δίλημμα θέατρο ή ζωή, η απάντηση για εκείνον μοιάζει δοσμένη εδώ και καιρό. « Περνάω πάρα πολύ ωραία και χωρίς καθόλου θέατρο. Το αγαπώ πολύ, με το θέατρο γειώνομαι, αποκτώ μια επαφή με τους ανθρώπους αλλά δεν είναι όλη μου η ζωή! Μου αρέσει να ζω! Είμαι μαγεμένος από την ίδια τη ζωή!», θα μου πει. Δεν διστάζει να σχολιάσει τα πρόσφατα γεγονότα του Metoo, να αποκαλύψει γιατί τον έδιωξαν από το Θέατρο Τέχνης και γιατί τελικά προτίμησε την καρέκλα του σκηνοθέτη από τη σκηνή. Ο Νίκος Μαστοράκης είναι ένας πολίτης του κόσμου, και το έχει καταφέρει αυτό, παρ’ όλο που φοβάται τα αεροπλάνα. Δεν έχει σκηνοθετήσει στο εξωτερικό, αν και είχε πολλές προτάσεις, γιατί «αισθάνεται στη γλώσσα του».
Ο θιάσος της παράστασης "Φθινόπωρο-Χειμώνας" που θα απολαύσουμε στο Θέατρο Οδού Κεφαλληνίας
O Λαρς Νορέν, έφυγε πέρσι από τη ζωή από covid, αφήνοντας πίσω του 70 θεατρικά έργα. Εσείς γιατί επιλέξατε το «Φθινόπωρο- Χειμώνας»;
Πράγματι, ήταν πολυγραφότατος. Τον γνώριζα από παλιά ως συγγραφέα. Έχω σκηνοθετήσει και στο παρελθόν τους «Δαίμονες» στο Θέατρο Κάτια Δανδουλάκη. Είναι ένας συγγραφέας που μου αρέσει πολύ γιατί ασχολείται με τους πολλαπλούς σπαραγμούς των δύο φύλων. Εννοώ και στο επίπεδο των διαπροσωπικών και των οικογενειακών και των κοινωνικών σχέσεων. Εμένα, αυτό είναι κάτι που μου πάει πολύ. Πιστεύω, πράγματι, ότι η σχέση ενός ζευγαριού είναι σε σημείο μάχης... Σκέφτηκα, λοιπόν, ότι θα ήταν καλό να ξανακάνω έναν Νορέν. Υπάρχουν και έργα του που μου αρέσουν πολύ αλλά είναι πολυπρόσωπα και είναι τρομερά δύσκολο να παρασταθούν. Υπάρχει για παράδειγμα, μια διασκευή του «Βυθού» του Γκόρκι, αλλά δυστυχώς έχει 25 πρόσωπα!
Δεν υπήρξε κάποια σκέψη να το προτείνετε σε κάποιο μεγάλο οργανισμό, για παράδειγμα στη Στέγη ή στο Εθνικό;
Μπα, δεν το συνηθίζω...Τις περισσότερες φορές με φωνάζουν για να κάνω κάτι. Βέβαια, όταν ήταν ο Γιάννης Χουβαρδάς στο Εθνικό, μου ζητούσε να του προτείνω έργα.
Σας φωνάζουν να κάνετε κάτι...μου λέτε. Έτσι έγινε και τώρα η επιλογή με την κυρία Μπέτυ Αρβανίτη;
Με την Μπέτυ είναι μια ξεχωριστή περίπτωση. Συνήθως έχουμε διάφορα έργα και αποφασίζουμε.
Μπέττυ Αρβανίτη και Άλκης Παναγιωτίδης στην πρόβα της παράστασης
Η κυρία Αρβανίτη ήταν εκείνη που σας έβαλε και σ' αυτόν τον «μαγικό κόσμο» της σκηνοθεσίας...Σωστά;
Εκείνη είναι υπεύθυνη για την υπέροχη αυτή περιπέτεια...
Θέλετε να μοιραστείτε μαζί μας αυτή την ιστορία; Ήσαστε ηθοποιός...
Ήμουν ηθοποιός, μόλις είχα τελειώσει τη Σχολή, ήταν στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, και τυχαία είχε έρθει ο Σεβαστίκογλου να κάνει τις «Τρεις Αδερφές». Είχε επιλέξει τη Μπέτυ να κάνει τη Μάσα και εκεί γνωριστήκαμε. Η σχέση μας είναι σχεδόν καρμική. Εγώ στη συνέχεια έφυγα για τη Βιέννη και εκεί είδα και διάβασα «Τα πικρά δάκρυα της Πέτραφον Καντ» και της είπα «Αυτό πρέπει οπωσδήποτε να το παίξεις!» (σςς παράσταση που ανέβηκε το 1987 σε σκηνοθεσία Ρούλας Πατεράκη).
Διάβασα σε μια παλιότερη συνέντευξή σας ότι ως ηθοποιός σας έπιαναν κρίσεις πανικού....
Ναι, και ως άνθρωπος! (γελάει)
Γιατί πιστεύατε ότι συνέβαινε αυτό; Ήταν ο φόβος της έκθεσης;
Να σας πω την αλήθεια, δεν ξέρω. Είχα τρομερό τρακ κάθε φορά που έβγαινα στη σκηνή, έτρεμα ολόκληρος και κάποια στιγμή ήρθαν και οι κρίσεις πανικού. Ήταν ευχής έργον που μου πρότεινε η Μπέτυ να σκηνοθετήσω και έτσι απέφυγα κάτι που με δυσκόλευε.
Γι' αυτό, κύριε Μαστοράκη, αγαπάτε τόσο τους ηθοποιούς σας;
Θαυμάζω τους ηθοποιούς γιατί αυτοί ουσιαστικά είναι η παράσταση. Όσο καλή και να είναι μια παράσταση σαν σύλληψη ή σαν κόνσεπτ, αν οι ερμηνείες δεν είναι καλές, τότε, κατά τη γνώμη μου, η παράσταση είναι κακή. Οι ηθοποιοί, λοιπόν, φέρουν την παράσταση, είναι η παράσταση! Είναι οι μοναδικοί τεχνίτες που το εργαλείο τους είναι ο ίδιος τους ο εαυτός.
Εσείς, πώς καταφέρνετε να τους κάνετε να δώσουν ό,τι καλύτερο έχουν;
Νομίζω, ότι καταλαβαίνουν την αγάπη που τους έχω και ίσως να είναι και η μέθοδος που ακολουθώ...
Η οποία είναι;
Είναι με αυτοσχεδιασμούς, όχι πάνω στην κίνηση αλλά πάνω στον λόγο. Δεν επιμένω στην αρχή να παίζουν τα λόγια του συγγραφέα αλλά την κατάσταση και αυτό ελευθερώνει ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του εαυτού τους.
Μου μιλάτε τόση ώρα με τρυφερότητα για τους ηθοποιούς σας. Πώς είδατε όλες αυτές τις αποκαλύψεις με το metoo και τη βία που ασκούσαν κάποιοι άλλοι σκηνοθέτες; Είχατε ακούσει γι’ αυτά τα περιστατικά;
Η αλήθεια είναι ότι έπεσα από τα σύννεφα. Καταρχάς, δεν γνώριζα τίποτα από όλα αυτά...
Δεν είχατε ακούσει ποτέ τίποτα...
Για να είμαι ειλικρινής, τίποτα γι’ αυτά τα συγκεκριμένα πρόσωπα και εξεπλάγην τρομερά. Είναι καλό, όμως, που αποκαλύφθηκαν όλα αυτά για να εξυγιανθεί ο χώρος...Βέβαια, πιστεύω ότι ίσως υπάρχει και λάσπη, ίσως κάποια πράγματα που ακούστηκαν να είναι υπερβολικά. Δεν ξέρω...Μπορεί να είναι και χειρότερα...
Για να έχουν όμως οδηγηθεί στη φυλακή, κάποιες κατηγορίες, φαντάζομαι ότι θα έχουν επιβεβαιωθεί από τους εισαγγελείς...
Σίγουρα....Κατά τη γνώμη μου, δεν είναι τόσο θέμα διαστροφής ή ανωμαλίας, όσο θέμα κατάχρησης εξουσίας. Είναι φρικτά σιχαμένο ένας άνθρωπος που έχει εξουσία, να φέρεται μ’ αυτόν τον τρόπο.
Είναι φαντάζομαι συχνό φαινόμενο στο θέατρο αυτό...
Ακούω κατά καιρούς φήμες...Το θέμα της εξουσίας στο θέατρο υπήρχε από παλιά. Σκηνοθέτες που έχουν φύγει από τη ζωή και καταπατούσαν τα όρια της σχέσης ηθοποιού- σκηνοθέτη. Δεν το έχω ζήσει εγώ προσωπικά, αλλά έχω ακούσει από άλλους συναδέλφους ότι πέρασαν φρικτά πράγματα.
Συζητάμε όλα αυτά και αναρωτιέμαι: το θέατρο δεν είναι και χαρά, δεν είναι και παιχνίδι;
Ναι, είναι! Το θέατρο είναι απ' όλα, το θέατρο είναι μια απομίμηση ζωής!
Υπάρχει κάποια μνήμη που πιστεύετε ότι σας έχει καθορίσει;
Τώρα τελευταία που έχει αρχίσει η ηλικία μου και παίρνει τα πάνω της (γέλια)...υπάρχουν στιγμές που σκέφτομαι την παιδική μου ηλικία και θυμάμαι ότι επειδή η μάνα μου ήταν αρρωστοφοβική και δεν ήθελε να βγαίνω από το σπίτι και να παίζω με άλλα παιδιά, μου έλεγε: «Έλα, έλα, θα φωνάξουμε 2-3 γειτονόπουλα και θα παίξουμε θέατρο!». Αυτό το θυμάμαι τώρα, πρέπει να ήμουν πολύ μικρός, πέντε – εφτά χρονών....
Άρα, την πρώτη παράσταση την κάνατε στο δημοτικό...
Ούτε καν..στο νηπιαγωγείο!
Στο σχολείο ήσαστε από τα παιδάκια που παίζουν στις παραστάσεις;
Ναι, βέβαια, πάντα έπαιζα!
Πάθη έχετε;
Πολλά....
Μπορείτε να μας πείτε κάποια;
Δεν θέλω να σας σοκάρω, γι’ αυτό θα περιοριστώ στα πάθη που μπορεί να έχει ο καθένας μας. Εξάλλου τα πάθη τι είναι; Εμπειρίες που ζούμε με έντονο πάθος. Αυτό τα λέει όλα!
Έχετε πει ότι από το θέατρο Τέχνης σάς έδιωξαν στο δεύτερο έτος και ο λόγος ήταν ότι ήσαστε ανοιχτά ομοφυλόφιλος.
Ναι...
Εγώ, όταν το άκουσα, σκέφτηκα αυτό: ο ίδιος ο Κουν δεν ήταν;
Όχι, δεν ήταν ανοιχτά. Ο Κουν έκανε τα πάντα για να μη συζητιέται αυτό το θέμα. Επίσης, έχω να σας πω ότι ήταν έντονα ομοφοβικός. Εγώ δεν έκρυψα τίποτα. Δεν σκέφτηκα ότι θα κάνω τον άνδρα τον «πολλά βαρύ», ήμουν ο εαυτός μου.
Ας αφήσουμε το Τέχνης και ας πάμε στο Εθνικό Θέατρο. Δεν σκεφτήκατε ποτέ να δηλώσετε υποψηφιότητα για τη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή;
Όχι, είναι κάτι που δεν με ενδιαφέρει καθόλου. Γενικά, δεν έχω καμία διάθεση να διευθύνω ή να έχω εξουσία και δεν μου αρέσει να έχω τόσες ευθύνες και τόσα διαδικαστικά θέματα.
Δεν έχω και τις ανάλογες ικανότητες, δηλαδή δεν είμαι άνθρωπος της τάξης και της οργάνωσης, είμαι πολύ χύμα. Μια τέτοια θέση απαιτεί άλλου είδους οργάνωση.
Πώς βλέπετε σήμερα την κατάσταση στο Εθνικό Θέατρο;
Είναι δύσκολη κατάσταση γιατί αυτά τα δύο χρόνια πλήγωσαν τον θεσμό. Νομίζω όμως ότι ο Γιάννης Μόσχος θα τα καταφέρει μια χαρά! Για μένα είναι πολύ θετικό το γεγονός ότι ένας πολύ νέος άνθρωπος ανέλαβε μια τέτοια θέση. Πιστεύω ότι πρέπει να δίνουμε ευκαιρίες στους νέους ανθρώπους.
Δίνουμε;
Νομίζω πως, ναι..
Εσείς σε νεαρή ηλικία ήσαστε ιδιαίτερα πολιτικοποιημένος, μάλιστα ήσαστε και στο Πολυτεχνείο. Πώς βλέπετε τη σημερινή νέα γενιά, τη δικιά μου γενιά για παράδειγμα;
Δύσκολο να σας απαντήσω ειλικρινά. Δεν την βλέπω με καλό μάτι. Πιστεύω πως, ένα πολύ μεγάλο μέρος της ενέργειάς σας ξοδεύεται μπροστά από τις οθόνες. Είστε πάρα πολύ ενημερωμένοι αλλά δεν έχετε γνώσεις των πραγμάτων. Επίσης, έχετε μια προσκόληση στην οικογένεια που δεν την είχαμε εμείς. Το δικό μας έμβλημα ήταν a priori εχθροί με την οικογένεια, είναι το κατεστημένο και πρέπει να το πολεμήσουμε. Τότε χτυπούσαμε τη γροθιά στο μαχαίρι και λέγαμε «όχι» στην οικογένεια, είναι παρωχημένη... Μην ξεχνάτε ότι η δικιά μου γενιά ήταν αμέσως μετά τον Μάη του 1968, που τον έζησα στα εφηβικά μου χρόνια.
Είστε ένας σκηνοθέτης που δεν συνεργάζεται με τους ίδιους ηθοποιούς για πολλές παραστάσεις. Δεν είχατε ποτέ ανάγκη τη λογική της ομάδας;
Κατά καιρούς, πάει να γίνει κάτι και να δουλέψω για τρεις ή τέσσερις παραστάσεις με τους ίδιους ηθοποιούς και μετά για κάποιους λόγους που δεν είναι πολύ καθαροί, ξαφνικά απομακρυνόμαστε. Πάντως, είναι αλήθεια ότι δεν φρόντισα να καλλιεργήσω τη λογική της ομάδας ή της οικογένειας γιατί είμαι κατά όλων αυτών των συμβάσεων.
Ταξιδεύετε συνέχεια και είστε από τους λίγους σκηνοθέτες που ομολογούν ότι παίρνουν ιδέες από τις παραστάσεις του εξωτερικού...Θέλω να πω ότι υπάρχουν συνάδελφοί σας που κοπιάρουν μια παράσταση του εξωτερικού στην Ελλάδα.
Ξέρετε πόσες φορές το έχω σκεφτεί αυτό; Έχει τύχει να δω παραστάσεις και να έχω μείνει άναυδος και μάλιστα κάποιες φορές που μου είχαν προτείνει να κάνω το ίδιο έργο μετά, αρνήθηκα γιατί είπα ότι το είχα παρακολουθήσει σε τόσο εξαιρετικό ανέβασμα που δεν θα είχε νόημα να το κάνω. Είναι χαρακτηριστικό, ότι ενώ βλέπω πάρα πολλές παραστάσεις και άλλες με εντυπωσιάζουν θετικά άλλες αρνητικά, πάντα αφήνουν ένα αποτύπωμα μέσα μου.
Μιλάμε και για ελληνικές παραγωγές;
Όχι, όσα παρακολουθώ στο εξωτερικό. Δεν έχω προσπαθήσει ποτέ να μεταφέρω κάτι από αυτά που έχω δει σε δικές μου δουλειές. Σαν κάθε φορά να μπαίνει ένα στοπ και να ξεχνάω ότι είδα. Μια φορά θυμάμαι σ’ ένα έργο που είχα κάνει, όχι μόνο είχα δει το ίδιο έργο σε ξένη παράσταση αλλά είχα και το βίντεο, και παρακολουθώντας το, είχε μια σκηνή που λέω «Αυτό δεν γίνεται πρέπει να βάλω οπωσδήποτε» και προσπάθησα να το κάνω. Μέσα σε ελάχιστες πρόβες είδα ότι κλώτσαγε. Ήταν σαν ένα ξένο σώμα.
Έχοντας, λοιπόν, τόση εμπειρία από τις παραστάσεις του εξωτερικού ως θεατής, ποιους σκηνοθέτες θα προτείνατε να έρθουν στην Ελλάδα, γιατί αξίζει να τους γνωρίσει και το ελληνικό θεατρικό κοινό;
Νομίζω ότι θα έφερνα έναν σκηνοθέτη να δουλέψει με Έλληνες ηθοποιούς. Αυτό που έκανε η Στέγη με τον Bogomolov και τους «Δαιμονισμένους», το θεωρώ περισσότερο χρήσιμο. Υπάρχει μια ανταλλαγή, κάτι γίνεται... Πάντως, μπορώ να πω ότι και στην Ευρώπη αυτή την περίοδο, δεν γίνονται σπουδαία πράγματα. Είναι μια περίοδος εσωστρέφειας, δεν γίνονται σπουδαία πράγματα, μην νομίζετε!
Πού οφείλεται αυτό κατά τη γνώμη σας;
Ένας λόγος είναι η μανία που υπάρχει με την αποδόμηση, σε σημείο να μην αναγνωρίσεις καθόλου τα κείμενα. Παρακολουθώ τα διεθνή φεστιβάλ και βλέπω έκπληκτος ότι δεν υπάρχει ούτε ένα «κανονικό» έργο με αρχή, μέση και τέλος. Φέτος, για πρώτη φορά στην Πειραιώς 260 ήταν μόνο δύο τα έργα που ανέβηκαν.
Δεν έχουμε συγγραφείς ή είναι μια τάση των σκηνοθετών να υπερβαίνουν το κείμενο;
Η αλήθεια είναι ότι δεν έχουμε συγγραφείς. Αν κοιτάξει κανείς παγκοσμίως, δεν γράφονται σπουδαία έργα.
Με τους Έλληνες συγγραφείς;
Είναι ελάχιστα τα καλά έργα που γράφονται.
Ως πολίτης του κόσμου, αν σας έλεγαν να επιλέξετε μια χώρα και να μείνετε εκεί ποια θα ήταν αυτή;
Καμία, μου αρέσει πάρα πολύ η ελληνική γλώσσα και γι’ αυτό το λόγο δεν σκηνοθέτησα και στο εξωτερικό ενώ είχα προτάσεις. Αισθάνομαι στη γλώσσα μου.
Κύριε Μαστοράκη, από την κουβέντα που έχουμε κάνει, μου δίνετε την αίσθηση ότι δεν είστε φιλόδοξος. Καταλαβαίνω σωστά;
Καθόλου...Καθόλου!
Ήσαστε πάντα έτσι ή μεγαλώντας;
Πάντα μ’ ενδιέφερε να περνάω καλά. Δεν μ’ ενδιέφερε να υπερβάλλω εαυτόν.
Με τη διδασκαλία έχετε ασχοληθεί καθόλου;
Ελάχιστα...Παλιότερα μού το είχαν προτείνει και αρνιόμουν. Τωρα δεν μου το προτείνουν πια. Αν είχα πρόταση όμως, θα το σκεφτόμουν...Έχω απέραντη υπομονή με τους ανθρώπους και νομίζω ότι θα μπορούσα να το κάνω. Τώρα πια που συνταξιοδοτούμαι, θα μ’ ενδιέφερε να ασχοληθώ.
Συνταξιοδοτείται ποτέ ένας σκηνοθέτης και ένας ηθοποιός;
Ναι, βεβαίως! Άνθρωπος δεν είναι; Ο ηθοποιός είναι χρήσιμος και στα 95 του και στα 100. Ο σκηνοθέτης κάποια στιγμή κουράζεται.
Στη διάρκεια της κουβέντας μας, μού έχετε αναφέρει πολλές φορές τη σύνταξη. Να υποθέσω ότι σκέφτεστε να κάνετε δύο-τρεις παραστάσεις ακόμα και να σταματήσετε;
Να σας πω την αλήθεια, αυτή τη στιγμή σκέφτομαι ότι δεν θέλω να κάνω καμία!
Δεν υπάρχει μέσα σας αυτό το «σαράκι» του καλλιτέχνη;
Όχι, καθόλου! Περνάω πάρα πολύ ωραία και χωρίς καθόλου θέατρο. Το αγαπώ πολύ, με το θεάτρο γειώνομαι, αποκτώ μια επαφή με τους ανθρώπους αλλά δεν είναι όλη μου η ζωή.
Τι άλλο σας αρέσει να κάνετε λοιπόν;
Μου αρέσει να ζω! Είμαι μαγεμένος από την ίδια τη ζωή!
Τι σημαίνει γιας εσάς λοιπόν το «να ζω»;
Τα πάντα, ένα άπαν όπου υπάρχουν άπειρες και ανεξάντλητες δυνατότητες. Για μένα η ζωή είναι ένα ταξίδι, ένα roadtrip. Οδηγείς, σταματάς, λες «ωραία, εδώ μπορώ να μείνω δύο μέρες», κάθεσαι, φεύγεις...
Ποιο είναι το επόμενο ταξίδι που θέλετε να κάνετε;
Θα σας φανεί περίεγρο αλλά ενώ παλιά είχα μια απώθηση για τις αραβικές χώρες, κυρίως για τον τρόπο που συμπεριφέρονται στις γυναίκες, τώρα για έναν λόγο που δεν μπορώ να εξηγήσω, θέλω να επισκεφτώ αυτές τις χώρες.
Έχετε ταξιδέψει σχεδόν παντού;
Όχι, δεν έχω πάει στην Αμερική γιατί φοβάμαι τα αεροπλάνα. Όταν χρειαστεί να τα χρησιμοποιήσω, κάνω πολλές στάσεις και αλλάζω πτήσεις.
Τι άλλο φαβάστε;
Την ανημπόρια...
Το Θέατρο Οδού Κεφαλληνίας,παρουσιάζει από τις 15 Οκτωβρίου σε συνθήκες απόλυτης ασφάλειας των θεατών και με όλα τα επιβεβλημένα από τον νόμο πρωτόκολλα υγιεινής λόγω της πανδημίας, το έργο του βραβευμένου Σουηδού συγγραφέα Λαρς Νορέν, «Φθινόπωρο Χειμώνας», σε σκηνοθεσία Νίκου Μαστοράκη, με τους: Μπέτυ Αρβανίτη, Άννα Καλαϊτζίδου, Μαρία Καλλιμάνη και Άλκη Παναγιωτίδη.
