Από τη Μαρία Κακαλή

Παγκόσμια ημέρα των ζώων η σημερινή κι είναι μια ευκαιρία να θυμηθούμε βιβλία που πραγματεύτηκαν τη σχέση του ανθρώπου με τα πλάσματα αυτά. Ωστόσο, είναι σημαντικό να επισημανθεί πως, όσον αφορά την ενήλικη Λογοτεχνία, τέτοιες θεματικές δεν ήταν συνήθεις στο παρελθόν, συγκριτικά με την αντίστοιχη παιδική ή εφηβική. Για ποιο λόγο συνέβαινε αυτό, είναι άξιο απορίας, καθώς σύγχρονες επιστημονικές μελέτες έχουν καταδείξει τα οφέλη από την επαφή με τα ζώα για τους ανθρώπους κάθε ηλικίας και όχι μόνο για τα παιδιά.

Από την άλλη πλευρά, μόλις τις τελευταίες δεκαετίες, συγγραφείς ανά τον κόσμο έχουν επιδοθεί στην ανάδειξη της σύνδεσης του ανθρώπου με το ζωικό βασίλειο και εν γένει τον φυσικό κόσμο. Ας μην ξεχνάμε πως, σταδιακά μεταβλήθηκε και η οπτική απέναντι στα ζώα, τα οποία μέχρι πρότινος αποτελούσαν ένα ακόμη «εργαλείο» για την εκτέλεση των αγροτικών εργασιών, και όχι μόνο, που «όφειλαν» να υπομείνουν τα πάντα και να είναι ευχαριστημένα με λίγο νερό και τροφή.

Ευτυχώς, ο κόσμος αλλάζει και κάθε παρέκκλιση ή καταπάτηση των δικαιωμάτων των ζώων, τιμωρείται με τον πλέον ενδεδειγμένο τρόπο, όπως ορίζεται από τον νόμο. Σήμερα, η πλειοψηφία των ανθρώπων αντιμετωπίζει τα ζώα με ευαισθησία και αυτό συντελεί κατ’ επέκταση και στη συχνότερη σύνθεση και κατά συνέπεια ανάγνωση τέτοιων ιστοριών.

Ένα κλασικό μυθιστόρημα της νεανικής Λογοτεχνίας, αποτελεί ο «Μάγκας» της Πηνελόπης Δέλτα. Η πλοκή εξελίσσεται στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα και πρωταγωνιστής είναι ένας σκύλος, ο Μάγκας, που ζει με μια πλούσια οικογένεια Ελλήνων. Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση που έχει επιλεχθεί από τη συγγραφέα, ενισχύει την αποτύπωση των ανθρωπόμορφων χαρακτηριστικών στον σκύλο. Ο Μάγκας, όντας καλομαθημένος, θεωρεί τον εαυτό του γνήσιο Έλληνα και ίδιο με τους ανθρώπους της οικογένειας, καθώς, όπως πιστεύει, βιώνουν τα ίδια συναισθήματα και αντιλαμβάνονται τα ίδια πράγματα. Η επιθυμία του για περιπλάνηση, θα τον φέρει σε επαφή με τον Αφράτο, ένα κοκαλιάρικο και αδέσποτο σκύλο, ο οποίος θα γίνει αφορμή για την αλλαγή του Μάγκα και τη διαμόρφωση ενός νέου χαρακτήρα, πιο καλοσυνάτου και ευγνώμονα για ό,τι του προσφέρεται. Το έργο της Πηνελόπης Δέλτα, αν και κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1937, στην πραγματικότητα μεταλαμπαδεύει διαχρονικά μηνύματα.

Επιπλέον, όσον αφορά την παιδική Λογοτεχνία, η Καλλιόπη Σφαέλλου έχει επιδοθεί στη συγγραφή πολλών ιστοριών με κεντρικούς ήρωες τα ζώα. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η «Ιστορία του Φιρφιρή» (1973), ενός γάιδαρου, ο οποίος διερωτάται σχετικά με το είδος του γαϊδάρου, στο οποίο επιβιβάζονται οι άνθρωποι και πηγαίνουν στη δουλειά τους. Στο μυθιστόρημα αυτό, ξετυλίγεται η σύνδεση των ανθρώπων με τα συγκεκριμένα τετράποδα ζώα. Συγκινητικό είναι το δέσιμο του Φιρφιρή με τον Παντελή, τον μικρό γιο του αφεντικού του, τον οποίο και σώζει από πνιγμό. Ο γάιδαρος παρεμβαίνει και σε διάφορα άλλα συμβάντα. Πιο συγκεκριμένα, μεταφέρει εγκαίρως το αφεντικό του στο χωριό για να του παρασχεθούν οι πρώτες βοήθειες ύστερα από το δάγκωμα του φιδιού και τρώει το γραμμάτιο που αντιστοιχεί στα χρέη της οικογένειας. Εν τέλει, ο Φιρφιρής αποδίδεται στον δανειστή ως αντάλλαγμα και βρίσκεται να συμβιώνει με έναν σκύλο, τον Μούργο. Προσπαθώντας να ξεφύγει από αυτόν, βρίσκει καταφύγιο στο δάσος και εν συνεχεία επιστρέφει στην οικογένεια του Παντελή. Προκειμένου να μην γίνει αντιληπτή η επιστροφή του, σκαρφίζεται ένα σωρό τρόπους, ώστε όλοι να πιστέψουν πως πρόκειται για καινούριο γάιδαρο. Με ένα ακόμη τέχνασμα, φροντίζει να ρίχνει λίπασμα στο χωράφι του αφεντικού, με αποτέλεσμα αυτό να αναπτυχθεί και να καταστεί τουριστικό θέρετρο. Επίσης, η συμβολή του στην ανεύρεση των χαμένων παιδιών της οικογένειας, είναι καθοριστική. Τα αφεντικά για να τον ευχαριστήσουν, του αγοράζουν ένα ψάθινο καπέλο για τον ήλιο.

Σε κάθε περίπτωση, δεν μπορούσε παρά να γίνει λόγος για τον «Μικρό Πρίγκιπα» του Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ. Η πρώτη κυκλοφορία του βιβλίου ανάγεται στο 1943 και πραγματοποιήθηκε στα γαλλικά, φέροντας τον τίτλο «Le Petit Prince». Η φιλική σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στον μικρό πρίγκιπα και την αλεπού, έχει μαγέψει χιλιάδες αναγνώστες κάθε ηλικίας ανά τον κόσμο κι έχει αποτελέσει αντικείμενο έμπνευσης για πολλούς καλλιτέχνες. Έχει αναδειχθεί ως το πιο πολυδιαβασμένο παιδικό βιβλίο διεθνώς. Ο συγγραφέας κατάφερε με το έργο αυτό, εκτός των άλλων, να μετουσιώσει ένα ύπουλο και πονηρό ζώο, σύμφωνα με τον τρόπο που έχει παγιωθεί στην ανθρώπινη συνείδηση, την αλεπού, σε ένα δάσκαλο για τον μικρό πρίγκιπα. Ειδικότερα, η αλεπού τού μαθαίνει πως, «Μόνο με την καρδιά βλέπεις καλά, την ουσία τα μάτια δεν τη βλέπουν», «Είναι ο χρόνος που έχεις ξοδέψει για το τριαντάφυλλό σου, που κάνει το τριαντάφυλλό σου τόσο σημαντικό», «Γίνεσαι υπεύθυνος, για πάντα, για ό,τι εξημερώνεις».

Επίσης, «Η ζωή του Πι» του Γιαν Μαρτέλ αποτελεί ένα πολυδιαβασμένο βιβλίο με αναφορές στο ζωικό βασίλειο. Η αλληγορική διάσταση των κεντρικών ηρώων, πέραν του Πι, δυσκόλεψε την αποδοχή του έργου από τους εκδοτικούς οίκους, γεγονός που ανάγκασε να τον συγγραφέα να προσεγγίσει έξι από αυτούς, μέχρις ότου καταφέρει να επιτύχει την κυκλοφορία. Παρόμοιες δυσκολίες αντιμετώπισε και η κινηματογραφική απόδοση της ιστορίας. Οι αναγνώστες του βιβλίου γνωρίζουν τον Πι, ένα αγόρι που διατηρεί ζωολογικό κήπο με την οικογένειά του στην Ινδία. Η περιπέτεια ξεκινά όταν το πλοίο που μεταφέρει εκείνους και τα ζώα στον Καναδά, όπου επιθυμούν να μεταναστεύσουν. Ο Πι καταλήγει σε μια βάρκα με συνεπιβάτες μια ζέβρα, μια ύαινα, έναν ουραγκοτάγκο και μια βασιλική τίγρη της Βεγγάλης. Πώς μπορεί να συνυπάρξει με τόσο άγρια ζώα και τι μπορεί να κάνει για να ικανοποιήσει το ένστικτο της επιβίωσης;

«Το χρονικό ενός πολυταξιδεμένου γάτου» της Χίρο Αρικάουα αποτελεί ένα σύγχρονο μυθιστόρημα, που διεισδύει στην καρδιά των αναγνωστών και αναδύει τρυφερά συναισθήματα και συγκίνηση. Η ιστορία εκτυλίσσεται γύρω από τη ζωή ενός αδέσποτου γάτου στο Τόκιο, που αγαπούσε την ελευθερία του και δεν θα την αντάλλασε για τίποτα. Ωστόσο, ένα ατύχημα τον αναγκάζει να ζήσει σε ένα διαμέρισμα με τον Σατόρου, τον άνθρωπο που τον περιποιείται και τον φροντίζει. Ο Σατόρου του δίνει και το νέο του όνομα, Νάνα. Μια πενταετία αργότερα, ο Νάνα ξεκινά ένα ταξίδι για να συναντήσει τους παλιούς του φίλους. Είναι, όμως, αυτός ο πραγματικός λόγος του ταξιδιού του; Η Χίρο Αρικάουα συνέθεσε ένα αλληγορικό μυθιστόρημα, με σκοπό να αναδείξει αφενός τις ανθρώπινες σχέσεις και αφετέρου τη σύνδεση των ανθρώπων με τα ζώα. Είναι αλήθεια, άραγε; Τα ζώα έχουν συναισθήματα;