Αυτό που συμβαίνει στο μακρινό Αφγανιστάν για εμάς είναι “εξελίξεις”. Για τους Αφγανούς που βρίσκονται στην Ελλάδα είναι μαχαιριά στην καρδιά τους.

Ο Ρεζά Γκολάμι δεν μου μιλάει στη συνέντευξη που θα διαβάσεις παρακάτω ως συνδικαλιστής. Μην σε προϊδεάζει το “πρόεδρος”. Ο Ρεζά Γκολάμι έγραψε σε βιβλίο την εμπειρία του ως πρόσφυγας. Πώς αναγκάστηκε να φύγει από το σπίτι του μικρό παιδί.

Το βιβλίο “Χαμένες Ταυτότητες” που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Τόπος είναι ένα μικρό σε μέγεθος αλλά τεράστιο βιβλίο. Μια εξομολόγηση, μια καταγραφή του τι σημαίνει να είσαι πρόσφυγας, τι σημαίνει να προσπαθείς να επιβιώσεις καθημερινά, τι σημαίνει να σωθείς και να ζεις με δύο ταυτότητες σε τόπους που δεν είναι πάντα αποδεκτός ο “ξένος”.

«Ο πρόσφυγας κλείνει τη βαλίτσα του ξεκινά. Δεν αμφισβητεί, δεν αμφιβάλλει, οφείλει να ξεκινά. Δεν το κάνει από καθήκον, αλλά από ανάγκη. Η συνεχής μετακίνηση είναι σαν να προσπαθεί κάποιος να κολυμπήσει στη θάλασσα χωρίς να βραχεί.

Κάθε πρόσφυγας δημιουργεί με τη σειρά του το οικοδόμημα της δικής του ζωής. Εμείς οι πρόσφυγες έχουμε δείξει ότι μπορούμε να χτίσουμε τα πάντα, ξεκινώντας από το μηδέν… και ανεβαίνουμε. Είναι κι αυτό μια τέχνη!

Το βάθος της ταλαιπωρίας που βίωσα δεν υπάρχει λέξη για να του δώσει μορφή. Για να γίνει κανείς φάλαινα πρέπει να πιει θαλασσινό νερό, να γευτεί τη γλυκόπικρη γεύση που αφήνει κάθε ιστορία. Συνήθως στη ζωή έχουμε επιλογές, αλλά υπάρχουν στιγμές που δεν μπορείς να επιλέξεις τον τρόπο με τον οποίο θέλεις να ζήσεις. Κάπως έτσι ξεκίνησε και η δική μου ζωή, δίχως επιλογή, δίχως όνειρα».

Το βιβλίο του Ρεζά Γκολάμι ξεκινάει με τις τρεις παραγράφους που μόλις διάβασες. Προσωπικά όσο έκανα εικόνα τα λόγια του τρομάξα κι αισθάνθηκα ανήμπορος να νιώσω το βάρος που κουβαλάει ένας πρόσφυγας στο σώμα αλλά και στην ψυχή του.

Το βιβλίο “Χαμένες Ταυτότητες” πιστεύω ότι πρέπει να διαβαστεί από κάθε άνθρωπο που θέλει να καταλάβει τι συμβαίνει στην ψυχή ενός πρόσφυγα. Και μπορώ να πω ότι παρά το προσωπικό της ιστορίας διαθέτει λογοτεχνικές αρετές στην αφήγηση.

Η συζήτηση με τον συγγραφέα, Ρεζά Γκολάμι, είναι διαφωτιστική τόσο για την προσωπική του εμπειρία ως πρόσφυγα, αλλά και για όσα συμβαίνουν στο Αφγανιστάν.

Ποια ταυτότητα σου βάζεις πάνω απ’ όλες;

Τα συναισθήματα μου είναι ίδια ως προς τις δύο ταυτότητες, η κάθε ταυτότητα είναι ξεχωριστεί και μοναδική για μένα, η μία εκφράζει τα παιδικά μου χρόνια οι αναμνήσεις και όλα αυτά που βίωσα και η άλλη ταυτότητα με έμαθε να συνεχίσω να αγωνίζομαι και ότι τίποτα δεν είναι αυτονόητο.

Πόσο οι ταυτότητα που μας δίνεται, με τη γέννησή μας, μπορεί να καθορίσει τη ζωή;

Δεν μπορεί να μας καθορίσει τη ζωή ως ανθρώπων αλλά, αυτό που μας καθορίζει τη ζωή με βάση την ταυτότητα μας είναι οι πολιτικές της κάθε χώρας και κάθε κοινωνίας. Επειδή γεννήθηκες σε μια άλλη χώρα καλείσαι να δώσεις απαντήσεις για όλα όσα συμβαίνουν σε εκείνη την χώρα και να υποστείς όλες αυτές τις αρνητικές σκέψεις ειδικά όταν είσαι από μια χώρα που δεν είναι αναπτυσσόμενη.

Η «ταυτότητα» μπορεί να δίνει άλλοθι για τον χαρακτήρα;

Πιστεύω πως οι κοινωνία είναι αυτή που σε δίνει άλλοθι.

Ποια ήταν η πρώτη στιγμή που ένιωσες ότι η φυγή από την πατρίδα σου ήταν η μόνη λύση για να μείνεις ζωντανός;

Ήταν αρκετά χρόνια πίσω και δεν ήταν μόνο μια φόρα, εύχομαι να μην συμβεί σε κανέναν αυτό διότι είναι ό,τι χειρότερο μπορεί να συμβεί σε έναν άνθρωπο. Δεν είναι το χώμα εκείνης της χώρας που εγκαταλείπεις αλλά οι δική σου άνθρωποι.

Πόσοι άνθρωποι εκμεταλλεύτηκαν την ανάγκη σου για διαφυγή μέχρι να φτάσεις στην Ελλάδα;

Είναι ένα ταξίδι γεμάτο εκμετάλλευση, στην δική μου περίπτωση δεν ήταν πολλά και αυτά τα λίγα όμως για κείνη την στιγμή είναι τεράστια όπως συνέβαινε με τον Ταξιτζή.

Υπήρξαν και πρόσφυγες που λειτουργούσαν σαν διακινητές ή σαν μαφιόζοι απέναντι σε πιο ευάλωτους;

Δυστυχώς αυτό το συναντάμε σε όλες τις χώρες είτε ήταν ντόπιος είτε Μετανάστης.

Περπατούσες στους δρόμους της Αθήνας και κοιτούσες πίσω σου, την εποχή που οι χρυσαυγίτες δρούσαν πιο έκδηλα;

Ήταν τρομακτικές εικόνες, χτυπούσαν τον κόσμο όχι για εκφοβισμό αλλά για να τους σκοτώσουν με μαχαίρια καδρόνια σιδερογροθιές, και πολλές φορές έχει συμβεί με την παρουσία της αστυνομίας ειδικά στο Α.Τ του άγιο Παντελεήμονα. Θυμάμαι χαρακτηριστικά αντί η αστυνομία να προστατέψει τα θύματα συνέχιζε να διώχνει τους θύτες έτσι ώστε να αποφεύγουν τη σύλληψη παρόλο που τα θύματα τους τα έδειχναν.

Τι είναι αυτό που αισθάνεσαι ότι έχασες ως παιδί, έφηβος, άντρας, από την εποχή που άρχισαν οι περιπέτειες της ζωής σου;

Ως παιδί δεν έζησα ποτέ, πάντοτε είχα αυτό το βάρος της επιβίωσης μεγάλωσα κυνηγώντας τη ζωη σε άγνωστες χώρες να πιαστώ από όπου μπορούσα στο όνομα της ελπίδας δίνοντας κουράγιο στον εαυτό μου: «θα τα καταφέρεις».

Σε κάποιο πρόσωπο που ακούγοντας την καταγωγή σου μορφάζει, και δείχνει τη γνωστή ξενοφοβική απέχθεια, τι του απαντάς;

Η εθνικότητα έχει γίνει μια ταμπέλα στους ανθρώπους, είναι αρκετοί εκείνοι που σε χαρακτηρίζουν με βάση την εθνικότητα σου. Αυτό το οποίο θα πρέπει να καταλάβουμε είναι ότι κανείς δεν επιλέγει σε ποια χώρα θα γεννηθεί, η εθνικότητα και η θρησκεία είναι τα δυο πράγματα που κληρονομούμε ως άνθρωποι, και ως άνθρωποι θα πρέπει να το κατανοήσουμε και να δώσουμε σημασία σε έναν άνθρωπο χωρίς όμως να του βάλουμε αυτές τις ταμπέλες.

Ως πρόεδρος της Αφγανικής κοινότητας στην Αθήνα, ποια είναι, σε αδρές γραμμές, αυτά που χρειάζεται να γίνουν για την καλύτερη ενσωμάτωση των προσφύγων/μεταναστών στην ελληνική κοινωνία;

Το πιο βασικό είναι να υπάρχει πολιτική βούληση κάτι το οποίο απουσιάζει από τις κυβερνήσεις στην Ελλάδα. Αν δεν πάρει τη πρωτοβουλία το κράτος για να προχωρήσει η διαδικασία της ένταξης και εκατό χρόνια να περάσουν η Ελλάδα θα έχει μεταναστευτική κρίση διότι απλά δεν θέλησε πότε να το λύσει αυτό το ζήτημα αλλά να το κρύψει κάτω από το χαλί.

Τι σημαίνουν για σένα οι φράσεις: Είμαι Αφγανός και Είμαι Έλληνας;

Είναι δύο ταυτότητες σε έναν άνθρωπο, δύο κουλτούρες και πολιτισμοί που έχουν κάποια κοινά στοιχεία, αλλά πολλές φορές καλούμαι να δώσω εξηγήσεις ποια από τα δυο είναι πολύτιμο και έχω να πω ότι και τα δυο είναι εξίσου σημαντικά διότι είναι κομμάτι της ζωής και τον εαυτό μου.

Στο βιβλίο σου η Ιστορία έχει κεντρικό ρόλο. Ποιος είναι ο ρόλος της διδαχής της ιστορίας για την ταυτότητα του σύγχρονου ανθρώπου;

Ως άνθρωποι μαθαίνουμε από τα λάθη μας και πολλές φορές από την ιστορία μας. Στο βιβλίο όμως έχει ένα σημαντικό ρόλο η ιστορία για να καταλάβει ο αναγνώστης ότι ο τόπος από τον όποιο κατάγομαι εγώ έχει μια ιστορία, είχαμε ένα πολιτισμό πριν από εκατό χρόνια είχαμε ότι έχουν η δύση. Ήμασταν ένας ελεύθερος λαός που ζούσε στον τόπο του χωρίς να αναγκαστούμε να φύγουμε από την χώρα μας αλλά δεχόμασταν και μετανάστες. Για αυτό και ο κάθε άνθρωπος που αναγκάζεται να εγκαταλείψει είχε μια χώρα είχε οικογένεια, αδέλφια, συγγενείς – δεν ξεφύτρωσε μέσα σε μια μέρα.

Οι «Ταυτότητες» είναι ένα βιβλίο-μαρτυρία, μια αυτοβιογραφία. Σκέφτεσαι να γράψεις κι άλλο, να περάσεις σε άλλη λογική λογοτεχνίας;

Οι χαμένες ταυτότητες είναι το πρώτο μου βιβλίο και ελπίζω να το διαβάσει όσος περισσότερος κόσμος γίνεται έτσι ώστε να κατανοήσουν τι περνούν αλλά και τη πέρασαν αυτή γενιά και τις συνθήκες στο σύγχρονο Αφγανιστάν. Επειδή έχω αυτή την αγάπη ως προς γραφή ήδη γραφώ το δεύτερο μου βιβλίο το όποιο έχει ως θέμα τη γυναίκα σε μια χώρα όπως το Αφγανιστάν είναι ένα βιβλίο λογοτεχνίας που έχει στοιχεία από την πραγματικότητα.

Πες μου πώς είναι ένα τυπικό 24ωρο σου.

Εδώ και αρκετά χρόνια ασχολούμαι με την εστίαση και αυτή είναι η απασχόληση μου. Από εκεί ύστερα έχω τις εργασίες μου, ταυτόχρονα συνεχίζω να συνεργάζομαι με οργανώσεις και την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τα θέματα της ένταξης των προσφύγων.

Πώς φαντάζεσαι τον εαυτό σου σε 10 χρόνια;

Δυστυχώς υπάρχουν πολλά εμπόδια στην καθημερινότητα και αυτό με κάνει να μην μπορώ να βάλω ένα τόσο μακροχρόνιο στόχο. Ελπίζω όμως να συνεχίσω να γράφω και να είμαι αυτός που είμαι. Να μην ξεχάσω από που ξεκίνησα και να στηρίξω ανθρώπους που έχουν ανάγκη από στήριξη.

Έχεις περάσει τόσα πολλά, κι από μικρή ηλικία. Σήμερα με ό,τι συμβαίνει στο Αφγανιστάν τι σκέψεις περνάνε από το μυαλό σου. Τι φοβάσαι;

Δυστυχώς ο Αφγανικός λαός βγαίνει από ένα ημεσκοτεινό τούνελ και μπαίνει σε μια άλλη σκοτεινό τούνελ. Η εισβολή της Δύσης και των ΗΠΑ έδωσε μια ψεύτικη ελπίδα στον λαό. Κατέστρεψαν τη χώρα και τώρα φεύγουν μέσα στην νύχτα γιατί απλά δεν νοιάστηκαν ποτέ για ανθρώπινες ζωές. Ο άμαχος πληθυσμός είναι πολύ πιο εκτεθειμένος απέναντι στους Ταλίμπαν από ότι ήταν το 1996. Προφανώς έχουμε ευθύνη και σαν λαός για όλα αυτά που συμβαίνουν αλλά μην ξεχνάμε μιλάμε για μια γενιά που γεννήθηκε σε πόλεμο και μεγάλωσε μέσα σ’ αυτόν.

Ο αφγανικος λαός ξεσηκώθηκε και πολέμησε, χάθηκαν χιλιάδες ζωές αλλά αυτό το σάπιο πολιτικό κατεστημένο ήταν βαθιά ριζωμένο. Τώρα όσοι αντιστάθηκαν και πολέμησαν έχουν μείνει με άδεια χέρια ανά πάσα στιγμή μπορεί να εισβάλουν στο σπίτι τους και να τους σκοτώσουν. Απέναντι σε αυτή την καταστροφή όλοι έχουν μερίδα ακόμα και η Ελλάδα και κανείς δεν μπορεί να βγάλει τον εαυτό του απέξω. Αυτές τις ημέρες παρακολουθώ το πώς σχολιάζουν το θέμα του Αφγανιστάν στην ευρύτερη κοινωνία: «θα έχουμε νέο κύμα προσφύγων και τι θα κάνουμε ;να κλείσουμε τα σύνορα δεν χωράμε». Ίσως αυτοί που τα λένε αυτά να είναι λίγοι αλλά είναι σημαντικό να μη ξεχάσουμε ότι πάνω από όλα είμαστε άνθρωποι, και η ανθρωπιά είναι ότι πολυτιμότερο που έχουμε σε αυτή τη ζωή γιατί όλα τα υπόλοιπα θα γίνουν καπνός και δεν θα μείνει τίποτα. Μονάχα η ανθρωπιά μένει και αυτή θα καθοδηγήσει την επόμενη γενιά.

Γιάννης Καφάτος