Από την Μυρτώ Παπαιωάννου

Στο θέατρο Άβατον, για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά ύστερα από την θερμή ανταπόκριση του κοινού, ανεβαίνουν και πάλι οι «Συρματένιοι Ξεσυρματένιοι· Όλοι». Πρόκειται για μια παράσταση βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο του Γιάννη Μακριδάκη, το οποίο γράφτηκε το 2006.

Ο συγγραφέας

Ο Γιάννης Μακριδάκης γεννήθηκε το 1971 στη Χίο και σπούδασε μαθηματικά και το 1997 ίδρυσε το Κέντρο Χιακών Μελετών με σκοπό την έρευνα, αρχειοθέτηση, μελέτη και διάδοση των τεκμηρίων της Χίου. Οργανώνει τα ερευνητικά και εκπαιδευτικά προγράμματα του Κέντρου, επιμελείται τις εκδόσεις του και διευθύνει το τριμηνιαίο περιοδικό “Πελινναίο”.

Το βιβλίο αυτό αποτελεί το πρώτο βιβλίο του συγγραφέα, ο οποίος εδώ συγκέντρωσε και κατέγραψε προσωπικές αφηγήσεις από πρόσφυγες της Χίου που εγκατέλειψαν τον τόπο τους και (δι)έφυγαν με βάρκες από Χίο προς Μέση Ανατολή (Συρία, Κύπρο, Παλαιστίνη) μέσω Τουρκίας, κατά τη διάρκεια των ετών 1941-1944. Οι επιζήσαντες εξιστορούν στο βιβλίο αυτό τις συνθήκες πείνας κι εξαθλίωσης στη Χίο μετά την άφιξη των Γερμανών, τις απόπειρες απόδρασης από το νησί με βάρκες, τις περιπέτειες στη θάλασσα, την υποδοχή τους σε Τουρκία και Κύπρο, την ζωή στους προσφυγικούς καταυλισμούς της Μέσης Ανατολής, τον εγκλεισμό τους στα «σύρματα», τον Ιερό Λόχο και μέχρι και την απελευθέρωση και την επιστροφή –για κάποιους- στο νησί.

Το έργο

Το έργο μέσα από αυτές τις μαρτυρίες μας ταξιδεύει στα γεγονότα της περιόδου εκείνης με μια χρονολογική συνοχή, ξεκινώντας από την επίταξη της Χίου από τους Γερμανούς, την περίοδο της κατοχής. Η ζωή των κατοίκων εξαθλιωμένη, δεν τους μένει άλλη επιλογή παρά να φύγουν. Ξεκινούν οι προσφυγικές ροές από τη Χίο προς τα τουρκικά παράλια με απώτερο προορισμό τη Μέση Ανατολή. Πολλοί πρόσφυγες προωθούνται από την Αγγλία μέσω της Τουρκίας στην Κύπρο, που ήταν βρετανική αποικία, όπου και γίνεται μία διαλογή ανάμεσα σε «στρατεύσιμους» και «άμαχους».

Οι «στρατεύσιμοι» προωθούνται εν συνεχεία στην Αίγυπτο, στη Συρία, το Ιράκ, την Παλαιστίνη και αλλού για εκπαίδευση και οι «άμαχοι» οδηγούνται σε προσφυγικούς καταυλισμούς στην Παλαιστίνη, στο Σινά, στο Λίβανο, μέχρι και το Βελγικό Κονγκό και την Γκάνα. Το 1942 οι Βρετανοί αποφασίζουν να μεταφέρονται πλέον οι Έλληνες πρόσφυγες από τα Μικρασιατικά παράλια κατευθείαν στο Χαλέπι της Συρίας, διασχίζοντας με τρένα την Τουρκική ενδοχώρα. Στη Συρία πλέον θα γίνεται ο διαχωρισμός των προσφύγων σε «στρατεύσιμους» μη «στρατεύσιμους» και θα προωθούνται εν συνεχεία ανάλογα στους προορισμούς τους. Είναι αυτοί », αυτούς που αποκαλούνται στο έργο «συρματένιοι» και «ξεσυρματένιοι». Το 1943 ξεκινά η διαλογή των στρατολογημένων από τους Άγγλους Ιερολοχίτες, για να πολεμήσουν σε διάφορες μάχες. Το 1944 αποχωρούν οι Γερμανοί από τη Χίο, ωστόσο οι Χιώτες πρόσφυγες, οι «συρματένιοι» και οι «ξεσυρματένιοι», επιστρέφουν πίσω στον τόπο τους μέσα τα επόμενα δύο χρόνια.

Μέσα από τους μονολόγους που ερμηνεύει η Χριστίνα Λυκοτσέτα, οι αφηγήσεις παίρνουν σάρκα και οστά. Ενσαρκώνει διαδοχικά πολλούς ρόλους, ανδρών και γυναικών, μεγάλων και μικρών με πολύ πάθος και εκφραστικότητα, μεταδίδοντας και στους θεατές όλο το κλίμα της εποχής εκείνης μαζί με τα συναισθήματα του καθενός από τις ιστορίες. Είναι πολύ ενδιαφέρουσα κατά την γνώμη μου το γεγονός ότι παρά την διάκριση της μιας ιστορίας από την άλλη, μέσω του φωτισμού, τη μουσικής και της διακριτικής αλλαγή ύφους από την ερμηνεύτρια, ωστόσο δίνονται στα πρόσωπα των προσφύγων μια συνέχεια, μια ομοιότητα στην υπόστασή τους. Η σκηνοθέτιδα Μελίνα Σκούφου αναδεικνύει με μεγάλη αμεσότητα αυτό το στοιχείο. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτή η συνέχεια στην δραματοποίηση των προσώπων αποτελεί τον σημαντικότερο συμβολισμό, καθώς ενώνει τις ιστορίες αλλά και τα προφίλ των προσφύγων, διαπιστώνοντας όλοι μας αυτή την τραγικότητα ακόμα βαθύτερα: ότι οι πρόσφυγες είναι παντού και πάντα ίδιοι, ανεξάρτητα από φύλο, φυλή, ηλικία και σύνορο.

Κατά τα άλλα πρόκειται για μια σκηνοθετική ματιά που επενδύει στην απλότητα, μέσα από την οποία το ανθρώπινο δράμα αποκαλύπτεται ωστόσο χωρίς επίκληση στο συναίσθημα και χωρίς διαθέσεις θυματοποίησης, επικεντρώνοντας στην κάθε ανθρώπινη ιστορία, όπως εκείνη βιώθηκε.

Τα σκηνικά της Γεωργίας Μπούρδα ήταν κατάλληλα με την ιστορική περίσταση, τα πιο βασικά και απαραίτητα αντικείμενα της εποχής, καθημερινής ως επί το πλείστον χρήσης, το ίδιο και τα κοστούμια, που αποτελούνταν από ρούχα εποχής τοποθετημένα το ένα δίπλα στο άλλο. Η μουσική από τον Ανδρέα Σκούφο ήταν εξίσου ταιριαστή με το κλίμα και την δραματικότητα της εποχής.

Πρόκειται για μια παράσταση που δημιουργεί προβληματισμούς ως προς το ζήτημα της προσφυγιάς, και της ατέρμονης διαιώνισής της μέσα στις εποχές. Είναι πραγματικά ανατριχιαστικό να ακούς και να έρχεσαι κοντά στις δραματικές ιστορίες των Χιωτών προσφύγων, όταν στις μέρες μας είναι η Χίος ένα από τα νησιά που υποδέχεται τους πρόσφυγες που συρρέουν στην Ελλάδα.

Το έργο αυτό αποτελεί μια ιδανική ευκαιρία για όσους δεν γνωρίζουν αυτή την πτυχή της ελληνικής ιστορίας, αλλά και για όσους θεωρούν πως γνωρίζουν, να ξανασκεφτούν κι ίσως να αναπλαισιώσουν τις σκέψεις τους για τις πανανθρώπινες αυτές οντότητες, τους πρόσφυγες. Επιπλέον, πέρα από τους ενήλικες θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμο να παρακολουθήσουν την παράσταση και μαθητές Λυκείου, καθώς πρόκειται για μια παράσταση καθόλου δυσνόητη για την ηλικία τους, που θα τους πρόσφερε αφορμή για προβληματισμούς και παραλληλισμούς.

Κάθε Κυριακή στις 18:00 στο θεάτρο Άβατον περισσότερες πληροφορίες εδώ

Με καίει η ανάγκη για αλήθεια. Με καίει η επιθυμία για κάθαρση και για αποκατάσταση της αδικίας. Με καίει η ανάγκη να επικοινωνώ την ουσία. Με καίει ο έρωτας. Με καίει η πίστη στο αδύνατο. Με καίει αυτό που κάνει την καρδιά μου να χτυπά δυνατά από ενθουσιασμό. Με καίει η απόγνωση. Με καίνε οι περιορισμοί και οι ταμπέλες. Με καίει το ψέμα και η μιζέρια του καναπέ. Με καίει η ανάγκη για υπέρβαση και ελευθερία. Με καίει η απόλαυση από ταξίδια, αγάπη, φίλους, μυρωδιές, θαλπωρή και συγκίνηση. Με καίει το μέλλον που δημιουργούμε αλλά και αυτό που ξεδιπλώνεται μόνο του μέρα με τη μέρα, η ιδέα πώς είμαστε όλοι φθαρτοί, αλλά σημαντικοί στις ζωές των δικών μας άλλων.

Η Μελίνα Σκούφου σκηνοθετεί την παράσταση «Συρματένιοι Ξεσυρματένιοι• Όλοι» του Γιάννη Μακριδάκη (εκδ. Εστίας) στο θέατρο Άβατον. Διδάσκει μαθήματα θεάτρου και θεατρικής έκφρασης στη Συμμορία του Ήλιου, στα Άνω Πετράλωνα.

Η Μελίνα Σκούφου, αυτή την περίοδο, κάνει πολύ συχνά τη διαδρομή Νέος Κόσμος και Γκάζι. Καθώς είτε θα βρίσκεται στις πρόβες του «Across The Universe», το οποίο ανεβαίνει στις 19 Φεβρουαρίου στο Θέατρο ΠΚ της οδού Κασομούλη, είτε στο κέντρο της πόλης και στο θέατρο Άβατον, όπου από τον επόμενο μήνα θα ζωντανέψει με τη σκηνοθεσία της, επί σκηνής, το βιβλίο του Γιάννη Μακριδάκη:«Συρματένιοι, ξεσυρματένιοι, όλοι».

Μπορεί να μιλάμε για δύο τελείως διαφορετικά projects, όμως, η βάση τους είναι κοινή, καθώς η νεαρή δημιουργός δηλώνει πως πηγή έμπνευσής της είναι «η συγκίνηση που προκύπτει από την αλήθεια».

Αυτό τον καιρό σας συναντάμε στην προετοιμασία δύο παραστάσεων. Θέλετε να μας μιλήσετε για αυτές;

Πράγματι. Η μία παράσταση είναι σωματικού θεάτρου και θα παρουσιαστεί στο Θέατρο ΠΚ, με τίτλο «Across The Universe», για λίγες μόνο παραστάσεις στις 19 και 26 Φεβρουαρίου 2019. Πρόκειται για μία ποιητική σκηνική σύνθεση, η οποία προέκυψε από αυτοσχεδιασμούς της ομάδας. Η δεύτερη παράσταση είναι οι «Συρματένιοι, ξεσυρματένιοι, όλοι» του Γιάννη Μακριδάκη, η οποία θα παρουσιαστεί στο Θέατρο Άβατον κάθε Κυριακή από 17 Μαρτίου 2019.

Πως προέκυψε η ιδέα για το «Across The Universe»;

Τον Οκτώβριο συσπειρώθηκε μια ομάδα έρευνας για τις ανάγκες της Μεταπτυχιακής μου διατριβής και πειραματιστήκαμε με αντίθετες έννοιες όπως: Φως-σκοτάδι, Γη-Ουρανός, Έρωτας-Θάνατος, Αρχή-Τέλος, κ.ά. Ήθελα να πειραματιστώ εφαρμόζοντας αρχές και πρακτικές του θεάτρου της Επινόησης και του Σωματικού θεάτρου, ξεκινώντας χωρίς κάποιο συγκεκριμένο θέμα προς διερεύνηση. Ήθελα η παράσταση να προκύψει από τα κοινά πεδία ενδιαφέροντος και βιωμάτων της ομάδας. Έτσι, καταλήξαμε σε αυτήν την σύγχρονη θεώρηση της ύπαρξης μέσω του σωματικού θεάτρου.

Το θέμα της ύπαρξης απασχολεί έντονα πολλές παραστάσεις και δημιουργούς. Ποιο είναι το μήνυμα της δικής σας παράστασης και τι σας ενέπνευσε να ασχοληθείτε με το ζήτημα της γέννησης και του θανάτου;

Ο θάνατος με απασχολεί από πολύ μικρή ηλικία. Για χρόνια πάλευα μέσα μου να αποδεχτώ την έννοια του τέλους μιας ύπαρξης. Αυτή η ανησυχία νομίζω ότι με έσπρωξε να μελετήσω κάποια κείμενα φιλοσοφικά και επιστημονικά – όσο μπορώ να κατανοήσω αυτά τα διαβάσματα - ψάχνοντας μία εξήγηση στο γιατί υπάρχουμε, γιατί γεννιόμαστε, γιατί πεθαίνουμε. Η παράσταση, πιστεύω, ότι θα έχει άλλο μήνυμα για κάθε θεατή, αλλού θα εστιάσει ο καθένας. Για εμένα προσωπικά μία απάντηση είναι ότι όλα είναι ενέργειες, όλα συνδέονται, όλα αλληλοεπιδρούν, όλα γεμίζουν κι αδειάζουν, όλα είναι κύκλος κι ανακύκλωση. Σαν το φαινόμενο του φεγγαριού, το οποίο κάθε μήνα τείνει στο να γεμίσει, ολοκληρώνεται, τείνει στο να αδειάσει και να γίνει αόρατο και πάλι από την αρχή.

Η παράσταση «Συρματένιοι, ξεσυρματένιοι, όλοι» είναι βασισμένη στο βιβλίο του Γιάννη Μακριδάκη με αναφορές στο προσφυγικό και στην επιβίωση. Μιλήστε μας για αυτή την συνεργασία.

Πέρσι το Μάιο, συναντήθηκα με τη Χριστίνα Λυκοτσέτα, ηθοποιό,με την οποία είχαμε συνεργαστεί το 2014-2016 στην παράσταση Εβίβα! κι η οποία με έφερε σε επαφή με το έργο του Γιάννη Μακριδάκη. Με κέντρισε, ιδιαίτερα, μια φράση του Γιάννη μέσα στο βιβλίο, που αναφέρεται στην περίοδο της Κατοχής ως ένα «τραγικό παραμύθι». Επίσης, με κέντρισε  η άγνωστη πτυχή της Ιστορίας, ότι τη δεκαετία του ’40 Χιώτες-Έλληνες πρόσφυγες κατέληξαν στη Μέση Ανατολή και τη Συρία. Το βιβλίο απαρτίζεται από καταγραφή πολλών διαφορετικών Χιωτών προσφύγων, οι οποίοι εξιστορούν αυτήν την πορεία. Επέλεξα τα κείμενα αυτά να συνθέσουν έναν θεατρικό μονόλογο, όπου η Χριστίνα εναλλάσσει κι αναμετριέται με αυτά τα πολλά πρόσωπα. Την επεξεργασία του κειμένου την κάναμε μαζί με τη Χριστίνα, αφιερώνοντας αρκετές συναντήσεις. Οι ήρωες αναγκάζονται να αφήσουν πίσω τη γη τους, γιατί τελειώνουν τα τρόφιμα στη Χίο και μόνη επιλογή είναι είτε το νεκροταφείο, είτε τα απέναντι παράλια. Αφηγούνται τα παράνομα ταξίδια με τις βάρκες, τη μάχη με τα κύματα, τις συνθήκες, αλλά και την υποδοχή στους τόπους που καταφθάνουν.

Τι λειτουργεί ως πηγή έμπνευσης στις παραστάσεις και τι ως κινητήριος δύναμη;

Ως πηγή έμπνευσης θα έλεγα η συγκίνηση που προκύπτει από την αλήθεια. Πρώτα, κάτι ενεργοποιείται μέσα στους ίδιους τους καλλιτέχνες κι έπειτα αυτό, μετά από καλλιτεχνική επεξεργασία, απευθύνεται στο κοινό. Κινητήριος δύναμη είναι η ανάγκη να επικοινωνήσεις την αλήθεια που βρήκες με άλλους ανθρώπους.

Πως σχολιάζετε ότι η Αθήνα είναι μια από τις Ευρωπαϊκές πόλεις με τις περισσότερες παραστάσεις. Μήπως παράγουμε περισσότερη τέχνη από αυτή που μπορούμε να καταναλώσουμε;

Δεν επικεντρώνομαι πολύ στο πόσες παραστάσεις παίζονται κάθε χρονιά στην Αθήνα. Αυτό θα μπορούσε να είναι ανασταλτικός παράγοντας, για να ασχοληθώ με το θέατρο. Όσοι άνθρωποι έχουν ανάγκη να δοκιμαστούν στις σκηνές της Αθήνας, καλά κάνουν. Το αν θα επιβιώσουν μέσα στον χώρο, ή ακόμα αν θα ζήσουν από το θέατρο, φαίνεται μέσα σε πορεία ετών. Κι αυτό δεν έχει να κάνει, απαραίτητα, με το πόσο καλός είσαι στην τέχνη σου, υπάρχουν πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν.

Υπάρχει η υποστήριξη της πολιτείας στους νέους καλλιτέχνες και δημιουργούς;

Στους νέους δημιουργούς όχι. Νομίζω το παλεύεις μόνος ή σε ομάδα. Ακόμα κι οι επιχορηγήσεις, που μετά από χρόνια επανήλθαν, όμως προϋποθέτουν να έχει παρουσιάσει η ομάδα και προηγούμενες παραγωγές. Αλλά σε κάθε εργασιακό τομέα μετράει η προϋπηρεσία και το βιογραφικό κι όλοι οι νέοι σε όλους τους τομείς καλούνται να βρουν έναν τρόπο να ενταχθούν και να επιβιώσουν.

Ποια είναι τα επόμενα σχέδια σας;

Αφού ανέβουν οι δύο αυτές παραστάσεις, θα ήθελα ένα μικρό διάλειμμα από πρόβες, για να επικεντρωθώ στα άλλα πράγματα, που κάνω παράλληλα. Στα θεατρικά μαθήματα που διδάσκω στη Συμμορία του Ήλιου, τις ομάδες έκφρασης που συντονίζω σε συλλόγους. Να πάω βόλτα, για καφέ, να κοιμηθώ. Μέχρι να είμαι έτοιμη να οργανώσω και να ανακοινώσω το επόμενο καλλιτεχνικό ταξίδι.

«Across The Universe» : Για 2 μοναδικές παραστάσεις Τρίτη 19 και την Τρίτη 26 Φεβρουαρίου, στις 21.00, στο θέατρο ΠΚ, με παρουσία ζωντανής μουσικής.

Παίζουν: Κατερίνα Γεωργούση, Ελεάννα Γρηγορίου, Κατερίνα Δρακοπούλου, Ντόρις Λαμπρινού,  Βασιλική Ξυνοπούλου, Αυγουστίνα Στυλιανού, Περσεφόνη Παντοπούλου, Έλενα Υφαντή

«Συρματένιοι, ξεσυρματένιοι, όλοι» του Γιάννη Μακριδάκη από τις 17 Μαρτίου στο Θέατρο Άβατον