Από την Τόνια Τσαμούρη

Ο δεσμός του Σάμιουελ Μπέκετ με την Γαλλία και την γαλλική γλώσσα εκκινεί από τα νεανικά ακόμα χρόνια του συγγραφέα. Το μαρτυρά άλλωστε το πρώτο του θεατρικό έργο, «Περιμένοντας τον Γκοντό», γραμμένο στα Γαλλικά και μεταφρασμένο στη συνέχεια από τον ίδιο τον συγγραφέα στα Αγγλικά, αλλά κυρίως οι σύντομες ιστορίες του τις οποίες έγραψε από το 1929-1989. Κάποιες από τις ιστορίες αυτές, υπό τον γενικό τίτλο «Το ηρεμιστικό», ανεβαίνουν, για πρώτη φορά, στην θεατρική σκηνή της Αθήνας σε σκηνοθεσία Άσπας Τομπούλη. Πρόκειται για σύντομες ιστορίες, οι περισσότερες από τις οποίες είναι γραμμένες αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το 1946, στη μεταπολεμική Γαλλία. Η παράσταση αποτελεί ένα εξαιρετικό ταξίδι στον κόσμο του Μπέκετ, παρουσιάζοντας στο κοινό το δημιουργικό σύμπαν που καθόρισε τον συγγραφέα.

«Το Ηρεμιστικό» (“Le Calmant”), αλλά και «Το Τέλος» (“La fin”), «Ο Διωγμένος» (“L’Expulsé”) και «Ο πρώτος έρωτας» (“Premier amour”) γράφτηκαν όλα το 1946, αν και ο συγγραφέας τα εξέδωσε αρκετά χρόνια αργότερα. Πρόκειται για σύντομα κείμενα τα οποία διηγούνται τις πρώτες παιδικές και νεανικές αναμνήσεις του συγγραφέα. Έτσι, μέσα από τις σύντομες αυτές ιστορίες ξαναζωντανεύει ο πατέρας του Μπέκετ και οι διηγήσεις του, ο αδελφός του, το παιδικό του δωμάτιο με το κρεβάτι του, το σπίτι του με το ποδήλατό του, αλλά και η πόλη στην οποία μεγάλωσε και τώρα δεν του θυμίζει τίποτα. Εμβληματικά αντικείμενα, που τόσο αγάπησε στα θεατρικά του έργα ο Μπέκετ, και αναμνήσεις που χάνονται στον χρόνο συνθέτουν τον κόσμο μέσα στον οποίο έζησε και έγραψε ο βραβευμένος με Νόμπελ θεατρικός συγγραφέας.

Προτού αρχίσει η παράσταση, ο θεατής βλέπει επί σκηνής τοποθετημένα δύο ζευγάρια αρβύλες με κορδόνια και δύο μαύρα καπέλα, παραπέμποντας σαφώς στο εμβληματικό κείμενο του «Περιμένοντας τον Γκοντό», ενώ μερικά τούβλα και δύο μισο-γκρεμισμένα κτίρια παραπέμπουν σε κείμενα του Μπέκετ όπως «Το Τέλος του Παιχνιδιού» αλλά και «Η τελευταία ταινία του Κράππ». Η σκηνοθέτις, ήδη πριν την έναρξη της παράστασης, κλείνει το μάτι στον θεατή για όσα πρόκειται να παρακολουθήσει επί σκηνής. Μέσα από ένα ωριαίο ταξίδι, η Ά. Τομπούλη παρουσιάζει μέσω της διήγησης, αλλά και των video-projections τα όσα αποτύπωσε στο χαρτί πριν από σχεδόν 80 χρόνια ο Σάμιουελ Μπέκετ. Η σκηνοθέτις απέδωσε μαλιστα και τον αποδομημένο, διασπασμένο λόγο, όπως εμφανίζεται στις σύντομες αυτές ιστορίες της δεκαετίας του’40, αποδεικνύοντας ότι ο λόγος και η αποδόμησή του απασχολούσαν τον συγγραφέα ήδη από το ξεκίνημα της πορείας του. Η σκηνοθέτις κατάφερε να διατηρήσει την λεπτή ειρωνεία που χαρακτηρίζει τη γραφή του γνωστού θεατρικού συγγραφέα ακόμα και σε θέματα όπως είναι η μεταθανάτια ζωή, ενώ παράλληλα απέδωσε την τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης που ζει εκτεθειμένη στο ανελέητο πέρασμα του χρόνου. Πριν το τέλος της ζωής του, ο μπεκετικός ήρωας κάνει μια αναδρομή της ζωής του. Σαν άλλος Μαρσέλ από το «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο», ο ήρωας του Μπέκετ αφηγείται τις αναμνήσεις του από ένα ευτυχισμένο παρελθόν, ενώ βαδίζει προς το τέλος της ζωής του. Έτσι, πολλές από τις αναμνήσεις αυτές αποκτούν τραγική σημασία, όπως όταν ο μπεκετικός ήρωας αφηγείται ότι το δικό του ηρεμιστικό ήταν οι ιστορίες που του διηγούνταν ο πατέρας του, πριν τον ύπνο, όταν ήταν μικρό παιδί˙ μόνον που τώρα πια τα παιδικά του χρόνια έχουν παρέλθει ανεπιστρεπτί και ο πατέρας του δεν είναι πλέον στη ζωή.

Η Ά. Τομπούλη αποφάσισε να διχοτομήσει τον μπεκετικό ήρωα χωρίζοντάς τον σε θηλυκό και αρσενικό. Η Δέσποινα Σεραφίδου σε συνδυασμό με την μπεκετική φιγούρα του Σπύρου Βάρελη συγκαταλέγονται στα θετικά στοιχεία αυτής της παράστασης. Η Δ. Σεραφίδου αποδίδει με μοναδική μαεστρία τόσο την υποβόσκουσα ειρωνεία του συγγραφέα, όσο και την απαθή απελπισία του ήρωα. Ο Σ. Βάρελης από την άλλη, αποτελεί το alter ego της που με μοναδική ουδετερότητα εξομολογείται τις πιο μύχιες σκέψεις του ήρωα: από την παιδική εξοχή που δεν του θυμίζει τίποτα πια, έως τις σεξουαλικές του ονειρώξεις και σκέψεις.

Στην παράσταση αυτή είναι καταλυτικός ο ρόλος τόσο του λιτού, αλλά έντονα σημειολογικά φορτισμένου σκηνικού, όσο και των κοστουμιών (Μαρία Καραθάνου). Ειδικά όσον αφορά στα κοστούμια, αξίζει να σημειωθεί ότι οι μαυροντυμένοι ηθοποιοί φέρουν κόκκινες κάλτσες. Αφενός παραπέμπουν απευθείας στο τσίρκο και το κλόουνεσκ στοιχείο, που τόσο άρεσε και ενσωμάτωσε στη γραφή του ο Μπέκετ και αφετέρου, υπογραμμίζεται, με υφέρπουσα ειρωνεία, ότι ακόμα και όταν έχουμε ολόκληροι πεθάνει, μπορεί να υπάρχει κάτι ζωντανό επάνω μας, όπως για παράδειγμα οι πατούσες μας. Εξαιρετικής σημασίας στην παράσταση είναι επίσης οι φωτισμοί (Αποστόλης Τσατσάκος), καθώς κλήθηκαν όχι μόνον να υπογραμμίσουν το επί σκηνής συναίσθημα, αλλά και να διαδραματίσουν σκηνικό ρόλο διαμορφώνοντας, συχνά, τον χώρο όπου κινούνταν οι ήρωες. Ξεχωριστής σημασίας στη συγκεκριμένη παράσταση είναι ο σχεδιασμός ήχων και εικόνων (Διονύσης Σιδηροκαστρίτης), καθώς έφεραν μια σύγχρονη προσέγγιση σε κείμενα που χρονικά απέχουν περίπου έναν αιώνα από το σημερινό κοινό. Τέλος, είναι απαραίτητη η αναφορά στην εξαιρετική μετάφραση της Εριφύλης Μαρωνίτη, η οποία παρέδωσε στο κοινό μικρά διαμαντάκια του Σάμιουελ Μπέκετ, άγνωστα στο ευρύ κοινό. Η μεταφράστρια απέδωσε το πνεύμα, αλλά και το νόημα των τόσο προσωπικών γραπτών του γνωστού συγγραφέα, αποκαλύπτοντας μας στο σύνολό του όσα απαρτίζουν τον συγγραφικό του κόσμο.

Η Άσπα Τομπούλη έστησε μια παράσταση, εισάγοντας ποικιλότροπα τον θεατή στο υπέροχο μπεκετικό σύμπαν. Πάτησε με στέρεα βήματα στο σύνολο της γραφής του Μπέκετ αποτυπώνοντας τους προβληματισμούς του τόσο για το περιεχόμενο (λ.χ. η έννοια του χρόνου, του χώρου), όσο και για την μορφή (λ.χ. η αποδόμηση του λόγου, ειδικά στα μεταγενέστερα θεατρικά του έργα). Συνολικά, πρόκειται για μια παράσταση η οποία γεμίζει τον θεατή της εικόνες, σκέψεις και συναισθήματα που θα τον συνοδεύουν για καιρό.

*Η Τόνια Τσαμούρη είναι Θεατρολόγος, Κριτικός Θεάτρου και Δρ. Φιλοσοφίας του Α.Π.Θ.