Από την Τόνια Τσαμούρη 

Όταν έγραφε ο Γιώργος Σεφέρης για «ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη» μιλούσε μετωνυμικά ή μήπως εντελώς κυριολεκτικά; Σε αντίθεση με τα Ομηρικά έπη, σύμφωνα με τα οποία η Ωραία Ελένη της Σπάρτης ήταν η σπίθα που πυροδότησε τη φωτιά του Τρωικού πολέμου, πολλοί ιστορικοί και ποιητές της αρχαιότητας διαφωνούν με την άποψη αυτή. Τόσο ο Ηρόδοτος, όσο και ο Στησίχωρος, αλλά και οι ιστορικοί Εκατέος και Ελλάνικος μιλούν, με παραλλαγές, για το ταξίδι του ζεύγους Μενέλαου-Ελένης στην Αίγυπτο, για τον έρωτα του βασιλιά της Αιγύπτου, καθώς και για το ότι η Ελένη δεν ταξίδεψε ποτέ στην Τροία. Αλλά και ο σοφιστής Γοργίας, ο οποίος προηγήθηκε του ευριπίδειου κειμένου, υπερασπίστηκε την Ελένη απαλλάσσοντάς την από κάθε είδους κατηγορία.

Η Ελένη του Ευριπίδη ανήκει στις επονομαζόμενες τραγωδίες φυγής, καθώς θεωρήθηκαν ότι δεν ανταποκρίνονταν στο τραγικό πρότυπο των υπόλοιπων τραγωδιών. Το συγκεκριμένο κείμενο του Ευριπίδη ωστόσο, υπήρξε καταλυτικό στην δραματουργική και θεματολογική επίδραση τόσο για την Νέα και Μέση Κωμωδία, όσο και για το μετέπειτα «ελληνικό ερωτικό μυθιστόρημα», όπως αναφέρει ο A. Lesky. Η υπόθεση του έργου περιστρέφεται, κατ’ ουσίαν, γύρω από ένα ζευγάρι, τον Μενέλαο και την Ελένη, που έχουν χωριστεί εδώ και 17 χρόνια. Ο Μενέλαος θεωρεί ότι έχει πάρει μαζί του την σύζυγό του, η οποία στάθηκε η αφορμή για τον Τρωικό πόλεμο. Φτάνοντας όμως στην Αίγυπτο ανακαλύπτει έκπληκτος ότι η Ελένη, όλα αυτά τα χρόνια, βρισκόταν εκεί, φιλοξενούμενη του βασιλιά Πρωτέα. Το ζευγάρι επανενώνεται, αλλά για να μην χωριστεί ξανά, θα πρέπει να γλιτώσουν πρώτα από τον Θεοκλύμενο, γιο του Πρωτέα και νυν βασιλιά της Αιγύπτου. Ο Θεοκλύμενος είναι ερωτευμένος με την Ελένη και θέλει να την παντρευτεί. Έτσι, το βασιλικό ζευγάρι των Λακεδαιμονίων προκειμένου να διαφύγει σκαρφίζεται ένα σχέδιο. Ο βασιλιάς της Αιγύπτου απομένει στο τέλος μόνος και εξαπατημένος.

Η Ελένη του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος είναι μια από τις καλύτερες παραστάσεις των τελευταίων ετών. Αποτελεί δέ υπόδειγμα για διδασκαλία σε πανεπιστημιακές και δραματικές σχολές, καθώς αποδεικνύει τη σημασία της καλής θεατρικής σκηνοθεσίας. Ο Βασίλης Παπαβασιλείου έστησε μια παράσταση απολαυστική, με αναφορές στο άμεσο παρελθόν του ελληνισμού, καταφέρνοντας να συντονίσει και να αναδείξει ό,τι καλύτερο διέθετε ο κάθε ηθοποιός. Σαν εξαιρετικός μαέστρος, δημιούργησε μια απόλυτα καλοκουρδισμένη παράσταση, όπου ο καθένας συνέβαλε στο γενικό σύνολο. Ως αποτέλεσμα, είναι αδύνατον να εντοπίσει κάποιος αρνητικά στοιχεία, αφού όλοι εργάστηκαν και πέτυχαν το κοινό καλό.

Η Ελένη του Βασ. Παπαβασιλείου είναι μια γνήσια κωμωδία, με νοσταλγικές στιγμές. Μυρίζει τον ελληνισμό της Αλεξάνδρειας του περασμένου αιώνα, ενώ ο χορός, ανάμεσα σε Club Tropicana και Καφέ Αμμάν, ντυμένος με pin-up μαγιό και τυρμπάν στο κεφάλι, χορεύει και τραγουδάει σαν να ανήκε σε μπουλούκι. Μπουλουκτσήδες ο Μενέλαος και η Ελένη, οι οποίοι, με το μικρόφωνο στο χέρι, ξεσηκώνουν όλη τη σκηνή. Ήταν εξαιρετική άλλωστε η επιλογή του σκηνοθέτη να τοποθετήσει την καταπληκτική ορχήστρα (Γιώργος Δούσος, Δάνης Κουμαρτζής, Θωμάς Κωστούλας, Παύλος Μέτσιος, Χάρης Παπαθανασίου, Μανώλης Σταματιάδης) επί σκηνής. Ενσωματωμένη στη δράση, τόσο με τη μουσική της, όσο και με την παρουσία της, η ορχήστρα προσδίδει μια άλλη αύρα στο όλο σκηνικό αποτέλεσμα.

Το Ευριπίδειο κείμενο φέρει την ιδιομορφία ότι έχει ως πρωταγωνιστικό το ζευγάρι των Μενέλαου και Ελένης, ενώ υπάρχουν αρκετοί ρόλοι, πλην του Θεοκλύμενου, οι οποίοι περιστρέφονται γύρω τους, χωρίς όμως να έχουν μεγάλη έκταση στο κείμενο. Ο Βασ. Παπαβασιλείου πέτυχε όχι μόνον να αναδείξει όλους τους ρόλους, αλλά να τους κάνει και εξαιρετικά απολαυστικούς. Η Ελένη της Έμιλυς Κόλιανδρη είναι απλώς υπέροχη στην γοητευτική απλότητα και αφέλεια του ρόλου της. Η ηθοποιός αποδεικνύει ότι η κωμωδία είναι σίγουρα ο χώρος της, αποκαλύπτοντας στο κοινό άγνωστες ερμηνευτικές της ικανότητες. Ο Μενέλαος του Θέμη Πάνου είναι σπαρταριστός, φρέσκος και γοητευτικός. Χωρίς να ξεπερνάει το μέτρο ούτε για μια στιγμή, ο ηθοποιός καταφέρνει να προκαλεί το γνήσιο και αυθόρμητο γέλιο στους θεατές, χωρίς να εκχυδαΐζει, να προσβάλλει ή να φλυαρεί ούτε λεπτό στην κωμωδία του. Είναι γεγονός ότι παραδίδει μαθήματα υποκριτικής σε έναν χώρο που δεν τον είχαμε ξαναδεί. Ο Θ. Πάνου αποδεικνύεται ότι διαθέτει γνήσια κωμική φλέβα, κρυμμένη καλά τόσα χρόνια! Η Θεονόη της Αγορίτσας Οικονόμου καταφέρνει να κυριαρχήσει στο χώρο επιβεβαιώνοντας ότι η συγκεκριμένη ηθοποιός δεν διαθέτει μόνον πάρα πολλές ερμηνευτικές ικανότητες, αλλά και πολύ μέλλον. Πρόκειται για μια από τις πιο εξαιρετικές ηθοποιούς της γενιάς της. Ο Θεοκλύμενος του Γιώργου Καύκα συμβαδίζει απόλυτα με το απολαυστικό, ερμηνευτικά, ζευγάρι των Μενέλαου και Ελένης. Ιδιαίτερα κωμικός, αλλά και τρυφερά συγκινητικός στο τέλος όταν διαπιστώνει την προδοσία τόσο της Ελένης, όσο και της ίδιας του της αδελφής. Η Γερόντισσα της Έφης Σταμούλη είναι ώριμη και με απόλυτο έλεγχο στα υποκριτικά της μέσα, επιβεβαιώνοντας ότι και η κωμωδία της ταιριάζει πολύ. Ο Τεύκρος τους Δημήτρη Μορφακίδη αποτελεί προάγγελο της απολαυστικής κωμωδίας που πρόκειται να ακολουθήσει. Συγκινητικός, αλλά και ξεκαρδιστικός ο Δημήτρης Κολοβός, ενώ ο Άγγελος Μπούρας, αλλά και ο Παναγιώτης Παπαϊωάννου αναδεικνύουν την τραγικότητα του Ευριπίδειου κειμένου. Οι Διόσκουροι των Νικόλα Μαραγκόπουλου και Ορέστη Παλιαδέλη αποτελούν το καλύτερο φινάλε. Σαν από το μέλλον, με δόσεις θεάτρου του παραλόγου, το δίδυμο των Διόσκουρων καταφέρνει να απογειώσει ακόμα περισσότερο μια παράσταση η οποία έχει κερδίσει το κοινό της από το πρώτο της λεπτό.

Τέλος, ειδική αναφορά χρειάζεται στον τόσο καλοδουλεμένο και αρμονικό Χορό της παράστασης (Νεφέλη Ανθοπούλου, Σταυρούλα Αραμπατζόγλου, Ηλέκτρα Γωνιάδου, Νατάσσα Δαλιάκα, Χρύσα Ζαφειριάδου, Σοφία Καλεμκερίδου, Αίγλη Κατσίκη, Άννα Κυριακίδου, Κατερίνα Πλεξίδα, Μαριάννα Πουρέγκα, Φωτεινή Τιμοθέου, Χρύσα Τουμανίδου). Κωμικές, γοητευτικές, αιθέριες συμμετέχουν, σχολιάζουν και κρίνουν τα τεκταινόμενα με έναν ιδιαίτερο τρόπο.

Η παράσταση εκτός των άλλων, διαθέτει καταπληκτικά κοστούμια, αλλά και ένα πολύ λειτουργικό και ευφάνταστο σκηνικό (Άγγελος Μέντης). Η Μουσική (Άγγελος Τριανταφύλλου), αλλά και οι Χορογραφίες (Δημήτρης Σωτηρίου) συμβάλλουν επίσης καταλυτικά στο τελικό αποτέλεσμα. Οι φωτισμοί τέλος (Λευτέρης Παυλόπουλος) δημιουργούν ατμόσφαιρες υπογραμμίζοντας το σκηνοθετικό όραμα. Ειδική μνεία στην προσεγμένη μετάφραση του Παντελή Μπουκάλα.

Η Ελένη του Κ.Θ.Β.Ε. είναι η μοναδική παράσταση που δεν παίχτηκε φέτος στην Επίδαυρο, μολονότι ήταν προγραμματισμένη (συνέπεσε με τις πυρκαγιές της 3^ης Αυγούστου). Είναι πραγματική απώλεια για το Φεστιβάλ Επιδαύρου ότι αυτή η παράσταση δεν παίχτηκε στη θυμέλη του θεάτρου του Ασκληπιού, για την οποία ήταν εξ αρχής δημιουργημένη. Επιπλέον, πρόκειται για μια παράσταση υπόδειγμα όσον αφορά στο ρόλο του σκηνοθέτη στο θέατρο. Ελπίζω, η παράσταση να βρει τον δρόμο της προς την Επίδαυρο, έστω και αργά.

Μην την χάσετε!

Δείτε εδώ τις επόμενες στάσεις της παράστασης και κλείστε τις θέσεις σας. 

Στην έναρξη της παράστασης κρατήθηκε ενός λεπτού σιγή για τον Μίκη Θεοδωράκη και στο φινάλε της ακούστηκε το αγαπημένο αυτό κομμάτι του σπουδαίου συνθέτη. 

Από τον Αναστάση Πινακουλάκη

Την πιο εμβληματική ηρωίδα του Παπαδιαμάντη, φέρνει επί σκηνής η Πειραματική Σκηνή της «Τέχνης» στο Τ, το γνώριμο θεατράκι της Θεσσαλονίκης.

Αυτή την στιγμή στη Θεσσαλονίκη, το θεατρικό κοινό έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει δύο θεατρικές εκδοχές της Φόνισσας, η μία στο Θέατρο Τ σε σκηνοθεσία Πάνου Δεληνικόπουλου (μέχρι τις 4 Νοεμβρίου) κι η έτερη στο Θέατρο Αυλαία από το Θέατρο του Άλλοτε σε σκηνοθεσία Βαρβάρας Δουμανίδου (μέχρι 27 Οκτωβρίου). Στο πλαίσιο του πολιτιστικού ταξιδιού του αρθρογράφου μας Αναστάση Πινακουλάκη στη Θεσσαλονίκη, παρακολουθήσαμε την πρώτη από τις δύο και σας μεταφέρουμε την αίσθηση της παράστασης.

Η παράσταση «Φόνισσα» του Πάνου Δεληνικόπουλου επιχορηγήθηκε πέρσι από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, ενώ αυτή την στιγμή βρίσκεται στην παράταση της δεύτερης σεζόν της. Η νουβέλα «Φόνισσα» του Παπαδιαμάντη πρωτοκυκλοφόρησε το 1903 σε συνέχειες στο λογοτεχνικό περιοδικό Παναθήναια. Το αποτελούμενο από 17 κεφάλαια έργο θεωρείται ένα από τα κορυφαία της ελληνικής πεζογραφίας, και έχει μεταφερθεί ουκ ολίγες φορές στη θεατρική σκηνή. Στον ομότιτλο ρόλο της Φόνισσας, έχουμε την Χαδούλα ή Φραγκογιαννού, μιας γυναίκας που αντιλαμβάνεται τη μειονεκτική θέση της γυναίκας στην Σκιάθο των αρχών του προηγούμενο αιώνα και προσπαθεί να την αναχαιτίσει εγκληματώντας.

Η πρόσφατη παραστασιογραφία του έργου περιλαμβάνει μια σειρά από διαφορετικές του αναγνώσεις, που συνδέθηκε άμεσα με τους καλλιτέχνες που αποφάσισαν να αναμετρηθούν μαζί του. Αξέχαστη έμεινε η ερμηνεία της Μπέτυ Αρβανίτη στην παράσταση που σκηνοθέτησε ο Στάθης Λιβαθινός στο θέατρο της το 2011, παράσταση που διακρίθηκε με τα πρώτα βραβεία παράστασης, σκηνοθεσίας και α’ γυναικείου ρόλου στα Βραβεία Κοινού. Τρία χρόνια αργότερα, η Φόνισσα έγινε οπερετικό έργο κατά παραγγελία από τον Γιώργο Κουμεντάκη σε σκηνοθεσία του Αλέξανδρου Ευκλείδη για την Εθνική Λυρική Σκηνή.

Η παράσταση

Δεν έχουμε μια θεατρική διασκευή του έργου αλλά μια προσαρμογή του στην σκηνή, με 5 γυναίκες ηθοποιούς που μοιράζονται κυρίως τους γυναικείους χαρακτήρες του έργου. Πρόκειται για ένα κείμενο-συρραφή αποσπασμάτων του έργου, στην γλώσσα του Παπαδιαμάντη (αυτή την γοητευτική καθαρεύουσα), με τις ηθοποιούς να είναι πότε αφηγητές, πότε οι χαρακτήρες του έργου σε ευθύ λόγο. Συνεπακόλουθα, είναι αισθητό ότι παρακολουθούμε μια παράσταση, λογοτεχνίας στο θέατρο κι όχι ένα αμιγώς θεατρικό έργο όπως συνηθίζεται στα Κρατικά Θέατρα ή στο Θέατρο Πορεία.

Ο Πάνος Δεληνικόπουλος επιλέγει έναν αποκλειστικά γυναικείο θίασο για ν’ αφηγηθεί την ιστορία της Φραγκογιαννούς, της λεγόμενης Φόνισσας. Με λιτά σκηνικά μέσα, μερικά κουτιά φτιαγμένα από κουρέλια (σκηνικά-κοστούμια Μαρία Καραδελόγλου), ένα γαλάζιο φόντο που φωτίζεται άψογα από την Αθηνά Μπανάβα και τη μακέτα ενός παρεκκλησιού, δίνει βάση στο έμψυχο υλικό της παράστασης, τις ηθοποιούς τους και κυρίως στην έμπειρη θεατρίνα Έφη Σταμούλη. Τα κοστούμια της παράστασης κινούνται σε συνδυασμούς τζην, σε μακριές συμβατικές φούστες που συνάδουν με το ηθικοκοινωνικό περιβάλλον του έργου.

Αυτό όμως που δεν είναι καθαρό στην παράσταση είναι η πρόθεση της σκηνοθεσίας. Σε σημεία της παράστασης δοκιμάζονται πιο «πειραματικοί» ή παράξενοι τόνοι αφήγησης, ενώ σε άλλα μια πιο ψυχογραφική οδός, που δίνει ένα μεικτό ερμηνευτικό αποτέλεσμα χωρίς ταυτότητα. Αυτό συμβαίνει γιατί ο σκηνοθέτης δοκίμασε ετερογενείς δρόμους χωρίς να κάνει αποφασιστικά τις επιλογές του.

Το ίδιο συμβαίνει και με τους ήχους της παράστασης. Κατά κύριο λόγο έχουμε απουσία μουσικής, με βασικό ήχο τον λόγο των ηθοποιών. Προς τη λύση του δράματος όμως, ακούγεται το ξένο τραγούδι με θρησκευτικό περιεχόμενο «Hallelujah», ενώ η Φόνισσα αναφέρει πως από το παρεκκλήσι ακούγονταν ψαλμωδίες. Από την στιγμή που η παράσταση έχει τη βάση της στην ελληνική πεζογραφία και μάλιστα σ’ ένα από τα εμβληματικότερα τέκνα της, θα περίμενε κανείς είτε μια ορθόδοξη εκκλησιαστική ψαλμωδία είτε κάποιο ηχητικό περιβάλλον που θα παραπέμπει εκεί. Ένα ξένο κομμάτι και μάλιστα το συγκεκριμένο που είναι περισσότερο ραδιοφωνικό hit (η πρώτη επιτυχία της Kelly Clarkson και της Leona Lewis), όχι μόνο φαίνεται ξένο προς το έργο αλλά μειώνει τη δυναμική της παράστασης.

Από τις στιγμές της παράστασης που κρατάω, είναι το ρίξιμο των ενδυμάτων που βρισκόντουσαν στα κουτιά, σκηνή που με παρέπεμψε τόσο στο έθιμο των προικιών όσο και στα θύματα της Φραγκογιαννούς.

Ερμηνευτικά δεσπόζει η Έφη Σταμούλη, μια από τις πιο εδραιωμένες ηθοποιούς στη Θεσσαλονίκη, που αντιμετωπίζει με αμεσότητα και θεατρική εμπειρία τον πολυεπίπεδο ρόλο της Φραγκογιαννούς. Στο πλευρό της έχει μια ομάδα ηθοποιών που αφηγούνται το έργο του Παπαδιαμάντη με διάφορους τρόπους: Σοφία Βούλγαρη, Έλσα Καρακασίδου, Ζωή Λαζαριώτου, Αρετή Πολυμενίδη. Παρακολουθώντας την παράσταση, σκέφτομαι πως η εν λόγω παράσταση θα μπορούσε να λειτουργήσει κι ως μονόλογος ή ως σκηνικό ντουέτο, χωρίς να θέλω να αδικήσω καμία από τις ηθοποιούς της διανομής.

Εν κατακλείδι, η επιτυχία της παράστασης «Φόνισσα» στο Τ, υπενθυμίζει πως η λογοτεχνία πάντα θα έχει ένα μεγάλο κομμάτι της θεατρικής πίτας, αφού το θεατρόφιλο κοινό συνήθως είναι και βιβλιόφιλο. Το ανέβασμα του έργου σήμερα κουμπώνει κοινωνικοπολιτικά με τις γυναικοκτονίες που συνεχίζουν να συμβαίνουν ανά τον κόσμο. Το ενδιαφέρον στο έργο του Παπαδιαμάντη όμως είναι πως δεν μιλάμε για μια τοξική αρρενωπότητα αλλά για μια ιδεολογική εγκληματικότητα από μια γηραία γυναίκα που θέλει να «σώσει» τις υποβαθμισμένες γυναίκες, διώχνοντας τις από τον κόσμο.