Σε ένα από τα γράμματα στον γέρο A.S. Suvorin, o Τσέχωφ έλεγε: «Δεν υπάρχει τίποτα πιο βαρετό και στερούμενο ποίησης, για να το πω έτσι, από τον πεζό αγώνα επιβίωσης που σου παίρνει τη χαρά της ζωής και σε βυθίζει στην απάθεια».
Εκατό και πλέον χρόνια μετά τον Τσέχωφ οι σύγχρονοι διανοητές ασχολούνται ακόμα με το ίδιο ζήτημα. «Η καπιταλιστική οικονομία απολυτοποιεί την επιβίωση» λέει ο σύγχρονος φιλόσοφος Μπιουνγκ Τσουλ Χαν. «Δεν την απασχολεί το ευ ζην. Τρέφεται από την ψευδαίσθηση ότι περισσότερο κεφάλαιο σημαίνει περισσότερο ζην… Η έγνοια για την ευζωία δίνει τη θέση της στην υστερία για επιβίωση.»
Φυσικά ο προβληματισμός δεν είναι καινούργιος. Είναι όσο παλιός είναι και ο άνθρωπος αφού ο άνθρωπος μοναχά από όλα τα υπόλοιπα όντα «έχει τη δύναμη να δημιουργεί, αλλά μόνο καταστρέφει» όπως διαπιστώνει επίσης ο Τσέχωφ.
Ο Αριστοτέλης καταδίκαζε την καθαρή συσσώρευση κεφαλαίου γιατί όπως έλεγε «αίτιον ταύτης της διαθέσεως το σπουδάζειν περί το ζην αλλά μη το ευ ζην.»
Η γενιά μας είχε την ιστορική τύχη και την ιδιαίτερη ατυχία να βρεθεί αντιμέτωπη με το πρόβλημα αυτό όχι μόνο θεωρητικά αλλά και πρακτικά. Χαυνωμένοι οι περισσότεροι στην αγκαλιά της κοινωνίας της νεωτερικότητας και της επίδοσης ξυπνήσαμε έντρομοι μέσα στον εφιάλτη. Η οικονομική κρίση. Αλήθεια, ποιο είναι το τίμημα που πληρώσαμε; Και πληρώνουμε;
Σύμφωνα με την Hannah Arendt η νεωτερική κοινωνία ως κοινωνία της εργασίας υποβαθμίζει τον άνθρωπο σε animal laborans, σε εργαζόμενο ζώο. Η κατάσταση της οικονομικής κρίσης αναδεικνύεται ως κατάσταση έκτακτης ανάγκης και επιτείνει την έτσι κι αλλιώς ισχυρή πίεση του συστήματος. Λειτουργεί ως καταλύτης που επιταχύνει τις διεργασίες προς την υποβάθμιση της ζωής απλώς σε μια σειρά βιολογικές διεργασίες. «Η σκέψη υποβαθμίζεται σε εγκεφαλική λειτουργία υπολογισμών» και η κοινωνία καταλήγει σε «θανάσιμη παθητικότητα» κατά την Arendt.
Τα τελευταία οχτώ χρόνια περίπου 500.000 νέοι έφυγαν στο εξωτερικό προς αναζήτηση αξιοπρεπούς εργασίας. Την βρήκαν; Τα τελευταία οχτώ χρόνια οι θεατρικές σκηνές της Αθήνας αυξήθηκαν κατά 170% και οι παραστάσεις που παίζονται κάθε χρόνο ξεπερνούν τις 1.500 δημιουργώντας την αίσθηση μιας έκρηξης δημιουργικότητας στα χρόνια της κρίσης. Το επιτυγχάνουν;
Τελικά τι είναι αυτό που μας δονεί για να δημιουργούμε ακόμα και όταν όλα γύρω καταρρέουν;
Ηλίας Μαρούτσης
Ο Ηλίας Μαρούτσης είναι ο συγγραφέας του έργου «Ο Τσέχωφ βωβός» που παίζεται κάθε Σάββατο στις 21.00 και Κυριακή στις 17.00 σε σκηνοθεσία Esther Andre Gonzalez στο Από Μηχανής Θέατρο.
(φωτογραφία Μυρτώ Αποστολίδου)