Από τον Αναστάση Πινακουλάκη
Σε παγκόσμια πρώτη ανεβαίνει στο σανίδι το αυτοβιογραφικό Leplaidoyerd’unfou («Η αποθέωση της τρέλας») του Στρίντμπεργκ στο Θέατρο Άλμα.
Ο ήρωας του έργου ο Άξελ, ένας νεαρός τότε βιβλιοθηκάριος και συγγραφέας μας διηγείται τις περιπέτειες του πρώτου, σκανδαλώδη και ταραχώδη γάμου του, την επιτυχία του ως συγγραφέας που άλλαξε τη λογοτεχνική πραγματικότητα της εποχής και χαρακτηρίστηκε ως πρωτοπόρος και εισηγητής του νατουραλισμού με εξπρεσιονιστικές πινελιές και τέλος τη διάλυση αυτού του γάμου.
Ο αμφιλεγόμενος Αύγουστος Στρίντμπεργκ έγραψε το αφήγημά του το 1893 απευθείας στα γαλλικά, εξαιτίας του περιεχομένου του έργου του. Η πρώτη του έκδοση ωστόσο ήταν στα γερμανικά την ίδια χρονιά, ενώ δύο χρόνια μετά, το 1895 κυκλοφόρησε και η πρωτότυπη γαλλική εκδοχή. Μέσα στο κείμενό του, ο Στρίντμπεργκ διηγείται μια προσωπική του ιστορία, από την περίοδο όπου ήταν άσημος συγγραφέας και παντρεύτηκε μια γυναίκα την οποία είχε πρώτα χωρίσει ο ίδιος από τον άντρα της. Η ζωή του όμως καταλήγει σύντομα ανυπόφορη, βρισκόμενος πλάι σε μια γυναίκα που τον απατά και ξοδεύει ασύστολα τα λιγοστά τους χρήματα.
Υπάρχουν πολλοί τρόποι να διαβάσεις αυτό το έργο, και αναπόφευκτα οι τρόποι αυτοί καθορίζονται από τον τρόπο με τον οποίο βλέπεις τον Στρίντμπεργκ. Λίγο πολύ, όλοι έχουμε μια άποψη για τον Σουηδό συγγραφέα, έχοντας δει τουλάχιστον μια παράσταση έργου του. Στην Αποθέωση της τρέλας, μπορείς να δεις και τον αλλόφρονα «Πατέρα», και την αβυσσαλέα παθιασμένη Τζούλια και το εξπρεσιονιστικό σύμπαν ίσως της Σονάτας των Φαντασμάτων. Αφήνοντας όμως κατά μέρους τις όποιες μισογυνιστικές αναφορές, το έργο μπορεί να ειδωθεί και από μια πιο ψυχαναλυτική σκοπιά. Είναι ένα χρονικογράφημα της τρέλας; Όχι, είναι μια προσπάθεια το λογικό να κυριαρχήσει στο θυμοειδές, ο άντρας να κυριαρχήσει στη γυναίκα που τον έχει κυριαρχήσει, ή για να το θέσουμε καλύτερα, ο άντρας να ελέγξει τα πάθη του, για να μην καταστραφεί. Για μένα, ο χαρακτήρας του έργου, είτε είναι ο Στρίντμπεργκ είτε όχι, είναι ένας άντρας που δεν μπορεί να ωριμάσει, αν δεν καταστραφεί από τα πάθη του, τα οποία ζει σε υπερβολικό βαθμό και μας επιτρέπει να τα δούμε.
Ο αφηγηματικός Στρίντμπεργκ διαφέρει ίσως στην ένταση και την ευφράδειά του, σε σχέση με τον θεατρικό, αλλά αμφότερες οι λογοτεχνικές του ταυτότητες, συνταιριάζουν στο σύμπαν του, και στον τρόπο που συνυπάρχουν οι άντρες με τις γυναίκες. Η «Αποθέωση της τρέλας» είναι γραμμένη με αμεσότητα, εξομολογητική διάθεση, κωμικοτραγικότητα και με μια απελευθέρωση από ταμπού. Δεν έχω γνώση του πρωτότυπου, οπότε δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω τη διασκευαστική δουλειά που έκανε ο σκηνοθέτης της παράστασης, οπότε θα στο κείμενό μου θα σταθώ στην εμπειρία της παράστασης.
Η παράσταση
Ο Κωνσταντίνος Χατζής ανεβάζει για πρώτη φορά την Αποθέωση της τρέλας (μετάφραση ο Αντώνης Γαλέος) υπό τη μορφή θεατρικού μονολόγου. Μπαίνοντας στην πλατεία του θεάτρου, δεσπόζει αμέσως το ευφαντάστατο σκηνικό που εγκατάστησε η Λία Αβεστά. Ένα τραπέζι με δύο καρέκλες στο κέντρο της σκηνής, και τρεις τοίχοι σε ανάκληση, είναι ο καμβάς αποδόμησης του μέσου αστικού περιβάλλοντος, αλλά και το πάτημα του σκηνοθέτη να παίξει σε πολλά επίπεδα. Το μάτι του θεατή μπορεί να συμπληρώσει το «παζλ» και να επιστρέψει στην κανονικότητά του, στους τέσσερις τοίχους, όπως και γίνεται στην κορύφωση της παράστασης. Είναι φανερή η πρόθεση του σκηνοθέτη να μην δει ρεαλιστικά το έργο σαν αυτοβιογραφία, αλλά να συνομιλήσει με αυτό το «άλλο» και «ανοίκειο» που κατοικεί μέσα στο οικείο. Ταρακουνώντας το συμπαγές, βρίσκει τις ρωγμές του, και βοηθά τον ηθοποιό του να βρει έδαφος πάνω στο χιμαιρικό ή/και στην παράνοια.
Σε αυτή την δυνατή συνθήκη, βρίσκεται ένα ακόμα πιο δυνατό χαρτί, ο ερμηνευτής του μονολόγου, Γιώργος Παπαπαύλου. Ο ηθοποιός συναντάται ξανά με τον σκανδιναβό συγγραφέα, μετά το Προς Δαμασκό που ανέβηκε το 2016 σε σκηνοθεσία Ρούλας Πατεράκη. Στην Αποθέωση καλείται να ερμηνεύσει όλο το φάσμα της προσωπικότητας του Στρίντμπεργκ, περνώντας δηλαδή από τη φιλοδοξία ενός ανερχόμενου συγγραφέα, στον ηθικό και πνευματικό ξεπεσμό λίγο πριν το διάβα της τρέλας. Ο τρόπος γραφής του έργου (ή έστω της διασκευής του) θέτουν τον ηθοποιό σε μια συνεχή κίνηση και αλλαγή διάθεσης. Το αποτέλεσμα είναι να καταφέρνει να δημιουργήσει μια πολυπρισματική σχεδόν σχιζοφρενή ερμηνεία που φανερώνει άλλοτε βιτριολικά κωμικά κι άλλοτε με μία σοκαριστική απλότητα, την κωμικοτραγική υπόσταση της ύπαρξής του. Κατά τη γνώμη μου, ο Παπαπαύλου κατορθώνει με την Αποθέωση της τρέλας, την πιο δική του κι άρα την πιο ώριμη ερμηνεία της καριέρας του. Για την ιστορία, η Αποθέωση της τρέλας ήταν η τέταρτη συνεργασία Χατζή-Παπαπαύλου, αφού είχαν προηγηθεί ο Γλάρος, ο Αγαμέμνων κι ο Κοριολάνος-Ιούλιος Καίσαρας.
Με δύο λόγια: ο Κωνσταντίνος Χατζής κι ο Αντώνης Γαλέος προτείνουν με την Αποθέωση της τρέλας, για πρώτη φορά, το εν λόγω πεζό κείμενο σε θεατρική μορφή κι αυτό από μόνο του είναι ένα κίνητρο να δεις την παράσταση. Το ρεσιτάλ όμως του Γιώργου Παπαπαύλου είναι ο λόγος που θα ευχαριστηθείς την παράσταση, όποια κι αν είναι η ανάγνωση ή η θέση σου προς τον Στρίντμπεργκ.
