Από τη Γιώτα Δημητριάδη

«Η εγχείρηση πέτυχε, ο ασθενής απεβίωσε»

Η «Ορέστεια» του Αισχύλου, η μοναδική σωζόμενη αρχαία τριλογία από την κλασική αθηναϊκή δραματουργία που πρωτοπαρουσιάστηκε το 458 π.Χ., αποτελείται από τις τραγωδίες «Αγαμέμνων», «Χοηφόροι» και «Ευμενίδες».

Τις περισσότερες φορές , για πρακτικούς λόγους, τις παρακολουθούμε ξεχωριστά, πέρσι για παράδειγμα είδαμε τον «Αγαμέμνωνα» σε σκηνοθεσία Τσέζαρι Γκραουζίνι, μια εξαιρετική προσέγγιση από τους Vasistasκαι την Αργυρώ Χιώτη στις «Χοηφόρους» και έναν υποκριτικό άθλο από τη Στεφανία Γουλιώτη στις «Ευμενίδες».

Αυτό το καλοκαίρι το Εθνικό Θέατρο είχε την εξαιρετική πρωτοβουλία να παρουσιάσει την τριλογία μέσα από την ματιά τριών σκηνοθετών, δίνοντας βήμα τόσο στις νεότερες δημιουργούς, όσο και στη γυναικεία οπτική. Πήρε το ρίσκο, γνωρίζοντας τόσο τις πρακτικές δυσκολίες, όσο και το μη εμπορικό κομμάτι της παράστασης –δύσκολα θα παρακολουθεί το κοινό παράσταση 280 λεπτών!

Το ερώτημα είναι αν τελικά η παράσταση ως σύνολο κατάφερε τον σκοπό της. Και για ποιον σκοπό μιλάμε; Υπήρχε στόχος να δούμε διαφορετικές οπτικές; Μια κοινή αισθητική; Αυτό ομολογώ, πώς δεν το κατάλαβα. Νομίζω ότι έχουμε να κάνουμε με την περίπτωση: «Η εγχείρηση πέτυχε, ο ασθενής απεβίωσε».

«Αγαμέμνων»

Ο «Αγαμέμνονας» της Ιούς Βουλγαράκη, ξεκίνησε με το φως το ήλιου και στηρίχθηκε σ’ ένα εμπνευσμένο δίπολο αντιθέσεων και συμβόλων.

Η Κλυταιμνήστρα (Εύη Σαουλίδου) ήταν ντυμένη στα λευκά, ο Αγαμέμνων (Αργύρης Ξάφης)στα μαύρα, η πρώτη φορούσε παντελόνι , εκείνος φόρεμα (κουστούμια: Πάρις Μέξης). Η υποδοχή του βασιλιά γίνεται από την ίδια στρώνοντας κόκκινο χαλί, το ίδιο χρώμα θα βάψει και τα χέρια της. Το κόκκινο της υποδοχής είναι το χρώμα προαποφασισμένης θυσίας.

Ο Θοδωρής Αμπαζής έγραψε μια σπουδαία μουσική σύνθεση, παίζοντας με τις ανάσες και τους χτύπους. Δίνοντας την αίσθηση ότι το τέλος του στρατηλάτη είναι προ των πυλών.

Οι ερμηνείες των ηθοποιών δεν εντυπωσιάσαν. Ξεχώρισε η Εύη Σαουλίδου, κυρίως για την εκφορά του λόγου της και ο Αργύρης Ξάφης για τις υποκριτικές πινελιές χιούμορ.

Με στόμφο και υπερβολή ο Κήρυκας του Δημήτρη Γεωργιάδη. Αδιάφορος ο Αίγισθος του Αλέξανδρου Λογοθέτη.

Ενδιαφέρουσα η προσέγγιση της Δέσποινας Κούρτη, ως Κασσάνδρα, αλλά στο κομμάτι του θρήνου κάτι δεν λειτούργησε. Πολύ καλός ο Φρουρός του Στέλιου Ιακωβίδη, αν και φλέρταρε  με τη γραφικότητα σε κάποια σημεία.

Μια αίσθηση απροσανατολισμού εισέπραξα από τον χορό των γερόντων (Θανάσης Βλαβιανός, Πάρις Θωμόπουλος, Ιερώνυμος Καλετσάνος, Νίκος Καρδώνης, Κωστής Κορωναίος, Δαυίδ Μαλτέζε, Γιάννης Νταλιάνης, Θέμης Πάνου, Στρατής Πανούριος)Χανόταν ο ρυθμός και σ’ ελάχιστα σημεία λειτούργησαν ως σύνολο. Τα δε ξύλινα σκαμπό δεν φάνηκε να αξιοποιούνται οργανικά στις ερμηνείες των ηθοποιών, αλλά μάλλον τους εμπόδιζαν.

Εντυπωσιακό το σκηνικό του Πάρι Μέξη και η σκηνή της κατάρρευσης του τεράστιου προσωπείου του βασιλιά. 

«Χοηφόροι»

Στον πυρήνα της τριλογίας, εκεί όπου εντοπίζει κανείς τη μεγαλύτερη δράση, υπήρχαν κατά τη γνώμη μου, και τα μεγαλύτερα προβλήματα.

Η Λιλλύ Μελεμέ είχε μια εμπνευσμένη οπτική για τον χορό, οκτώ ταλαντούχες ηθοποιοί, με καλοδουλεμένη κίνηση (Μόνικα Ελεάνα Κολοκοτρώνη) πήραν τη σκυτάλη από το χορό των γερόντων. Χαρίζοντας στην τριλογία μια από τις καλύτερες στιγμές της.

Τα κορίτσια του χορού( Νατάσα Εξηνταβελώνη, Σοφία Κουλέρα, Νεφέλη Μαϊστράλη, Μαίρη Μηνά, Νάνσυ Μπούκλη, Αρετή Τίλη, Ιώβη Φραγκάτου, Χριστίνα Χριστοδούλου) ντυμένα με τα εμπνευσμένα κουστούμια της Βασιλικής Σύρμα, τα οποία παρέπεμπαν και στην ισπανική κουλτούρα, μ’ αναφορές στο φλαμένκο ήταν εντυπωσικά και δημιούργησαν ένα καλαίσθητο περιβάλλον για τα αυτιά και τα μάτια του θεατή.

Δυστυχώς ,όμως οι βασικοί πρωταγωνιστές στάθηκαν πολύ κατώτεροι των προσδοκιών μας. Με το ζευγάρι Ηλέκτρα- Ορέστης (Μαρία Κίτσου και Γιάννης Νιάρρος) να στερούν από την παράσταση την πιο δυνατή σκηνή της, αυτή της αναγνώρισης. Έχω την αίσθηση ότι η αδικαιολόγητα κραυγαλέα Ηλέκτρα της Μαρίας Κίτσου, δεν άφηνε κανένα περιθώριο συγκίνησης,αντίθετα ακροβατούσε στα όρια με το κωμικό.

Παρομοίως και ο Γιάννης Νιάρρος, έδωσε έναν Ορέστη, σχεδόν αυτιστικό –σαν να τον βλέπαμε στο «Ποιος σκότωσε το σκύλο τα μεσάνυχτα».Ανούσια ξεσπάσματα, φλύαρες κινήσεις, είχαν σαν αποτέλεσμα μια "άχρωμη" ερμηνεία.  

Άτοπο και άστοχο το εύρημα με το νερό που τον έλουσε μετά τη δολοφονία. Ένα εφέ για το τίποτα.

Αντίθετα η Αγορίτσα Οικονόμου έλαμψε στο ρόλο της τροφού, με απλότητα και ειλικρίνεια, χωρίς στόμφο και επιτήδευση κατάφερε να κλέψει τις εντυπώσεις!

Η Φιλαρέτη Κομνηνού, χωρίς να αρτιώνει την κεντρική μορφή της Κλυταιμνήστρας δεν την προδίδει.

Αδιάφορος ο Πυλάδης του Γιώργου Στάμου  και ο Αίγισθος του Γιώργου Χρυσοστόμου. Δεν κατάφεραν στο μικρό τους πέρασμα να αφήσουν το στίγμα τους στην παράσταση. Σ’ αντίθεση με τον έμπειρο Βασίλη Καραμπούλα στον ρόλο του ικέτη.

«Ευμενίδες»

Σημαντικότερο επίτευγμα από πλευράς σκηνοθεσίας ήταν οι «Ευμενίδες» της Γεωργίας Μαυραγάνη. Το τρίτο μέρος της τριλογίας διέσωσε το εθνικό θέατρο από το μεγάλο φιάσκο.

Εδώ, ναι, μπορούμε να πούμε ότι παρακολουθήσαμε μια παράσταση με έμπνευση, στόχο και όραμα.

Η Μαυραγάννη διεσώθη και από τον σκόπελο της παλιακής μετάφρασης του Κ.Χ Μύρη (Κώστας Γεωργουσόπολος), κάνοντας δραματουργική επεξεργασία στο τελευταίο μέρος της τριλογία (σύμβουλος δραματουργίας Δημοσθένης Παπαμάρκος).

Ο ταλαντούχος θίασος (Ναζίκ Αϊδινιάν, Μιχάλης Βαλάσογλου, Στέλλα Βογιατζάκη, Κατερίνα Καραδήμα, Ευαγγελία Καρακατσάνη, Εμμανουέλα Μαγκώνη, Νίκος Μάνεσης, Παναγιώτης Παναγόπουλος, Αγγελική Παπαθεμελή, Μαριάμ Ρουχάτζε, Τζωρτζίνα Τάτση) παίζοντας ένα αέναο παιχνίδι ρόλων ήταν εντυπωσιακός και κατάφερε να τραβήξει τα κουρασμένα μάτια των θεατών. 

Οι έντεκα ηθοποιοί, άλλοτε σαν ένα σώμα και άλλοτε σε ομάδες με την άρτια κίνησή τους (Άρτεμις Φλέσσα) κρατώντας μονίμως το τέμπο τους, που έμοιαζε να βγαίνει αβίαστα από τον καθένα ξεχωριστά, κατάφεραν, όχι μόνο να ακουστεί η ιστορία, η πιο δύσκολη ίσως από τις τρεις, αλλά και να συγκινήσουν βαθιά.

Οι Ευμενίδες της Γεωργίας Μαυραγάνη με στοιχεία εκκλησιαστικής μουσικής  (Χάρης Νέιλας) και παραδοσιακών τραγουδιών (Κοίτα με γλυκιά μου αγάπη) έδωσαν νόημα και στις δύο προηγούμενες τραγωδίες.  Καθώς οι χτύποι της καμπάνας μνημόνευαν όλους τους νεκρούς, ένα μνημόσυνο –κάθαρση για όλους τους ήρωες και ένα εντυπωσιακό παρασταστικό αποτέλεσμα με τους 41 ηθοποιούς επί σκηνής.

Συνοψίζοντας, θα έλεγα ότι παρά τις καλές προσθέσεις και τους ταλαντούχους συντελεστές. Ο ασθενής πέθανε... Μόνο η Γεωργία Μαυραγάνη του  έδωσε μια δυνατή ενδοφλέβια ένεση, που ήρθε όμως πολύ αργά... Κρίμα.

Από την Αριλένα Δημητρίου

9 γυναίκες, 9 μαρτυρίες μας αποκαλύπτουν πόση δύναμη κρύβει μέσα του ένας άνθρωπος. Καθισμένες σε ένα κύκλο, που θυμίζει μία παρέα φίλων, ξεκινάνε να λένε ιστορίες από τα περασμένα. Μόνο η παρουσία της νοσοκόμας, πάνω στο θεατρικό σανίδι, προδίδει τι πρόκειται να ακολουθήσει. Χρησιμοποιώντας ως όπλα τους το τραγούδι, το χιούμορ, αλλά και τον αυτοσαρκασμό, αυτές οι γυναίκες δεν μας μιλάνε για τον καρκίνο, αλλά για τον δρόμο που κάνανε για τον κερδίσουν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η φράση «Να ζήσει ο Άγιος Σάββας», που αναφωνούν, τραγουδώντας και χορεύοντας.

Κάθε μία μπαίνει στην σκηνή, κρατώντας ένα αντικείμενο- σύμβολο. Το κάθε αντικείμενο είναι και το αφηγηματικό εργαλείο, που κάνει την πλοκή να προχωρήσει, καθώς με αφορμή αυτό ξεκινάει η προσωπική μαρτυρία της κάθε γυναίκας. Μέσα στης ιστορίες παρεμβάλλονται τραγούδια και μία απαγγελία της «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» του Ευριπίδη, που δένει τις μαρτυρίες-ντοκουμέντα, δίνοντας στο «έργο» το θεατρικό στοιχείο που χρειαζόταν, για να σταθεί επί σκηνής. Με αποκορύφωμα το αφηγηματικό εύρημα της παρομοίωσης των σταδίων συντήρησης των φύλλων ενός βιβλίου με τα στάδια θεραπείας ενός καρκινοπαθή. Η παρομοίωση γίνεται από μία γυναίκα, που είναι στην πραγματική της ζωή συντηρήτρια έργων τέχνης, αλλά και καρκινοπαθής.

Η παράσταση « Παρ’ όλα αυτά» πέρα από την θεατρική της υπόστασης και την αξία της ως μέσο ευαισθητοποίησης του κοινού απέναντι στην επάρατη νόσο έχει και μία ακόμα αξία: Καταδεικνύει την μεγάλη βιωματική δύναμη της τέχνης. Αν πηγαίνατε σε μια φιλανθρωπική εκδήλωση για το καρκίνο, όταν τα φώτα σβήνανε , θα ήταν σαν να έφευγε μαζί και το πρόβλημα. Ωστόσο, ένα θεατρικό θέαμα γεννά συναισθήματα, σε αφυπνίζει, σου προκαλεί δυσφορία, σου δίνει ακόμα και θάρρος και το μεγάλο ατού αυτού του εγχειρήματος είναι ακριβώς αυτό: Καταφέρνει με ένα μοναδικό τρόπο να σε κάνει να «βιώσεις» το πρόβλημα, να νιώσεις ότι ένιωσαν εκείνοι οι άνθρωποι που το πέρασαν, και τελικά να συμπάσχεις πραγματικά. Έτσι, όταν θα γυρίσεις σπίτι, μπορεί να μην σου τριβελίζει το μυαλό όλη την ημέρα, αλλά κάποια στιγμή κάποιο τυχαίο γεγονός θα το επαναφέρει στην μνήμη σου, και οι αλληγορίες τις παράστασης, όπως εκείνης με την συντήρηση του χαρτιού ενός βιβλίου, δεν θα έχει πάει χαμένη.

Η παράσταση εντάσσεται στο πλαίσιο δράσεων του Κέντρου για την Υποστήριξη, την Εκπαίδευση και την Έρευνα στην Ψυχοκοινωνική Ογκολογία (ΚΕ.Υ.Ε.Ε.Ψ.Ο.) της Ε.Α.Ε. για την υποστήριξη των ασθενών που επιβίωσαν της ασθένειας του καρκίνου, υπό την επιστημονική ευθύνη του Ιωάννη Ντίνου, Κλινικού Ψυχολόγου.

Συμμετέχουν: Καλλιόπη Γανιάρη, Ελένη Γιαννακούρου, Τζένη Δούπη, Θάλεια Νταλούκα, Γιώτα Παπαδάκη, Μάρα Παυλοπούλου, Μαίρη Τσουκαλά, Στέλλα Χατζημιχαήλ, Φωτεινή Χάψα

Σκηνοθετική επιμέλεια: Γεωργία Μαυραγάνη   

Βοηθοί σκηνοθέτη: Ναζίκ Αϊδινιάν, Δανάη Σπηλιώτη

Σκηνογραφική επιμέλεια: Άρτεμις Φλέσσα, Φωτισμοί: Τάσος Παλαιορούτας

Φωτογραφίες-Βίντεο: Χριστίνα Ζαχοπούλου, Χάρης Ακριβιάδης

Η δράση είναι καθ’ολοκλήρου παραγωγή της Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας.

*Η παράσταση έκανε πρεμιέρα στο Θέατρο Από Μηχανής όπου και την παρακολουθήσαμε και στις 17 Ιουνίου θα ανέβει στην Πειραιώς 260, στην αίθουσα Η, στα πλαίσια του Φεστιβάλ ΑΘηνών. 

Ολα τα έσοδα θα διατεθούν στην Ελληνική Αντικαρκινική Εταιρεία. 

Το θέατρο ντοκουμέντο συναντά την ιστορία του καπνεργατικού κινήματος. 

Μπορεί για τις γενιές που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν μετά τη Μεταπολίτευση ο όρος «καπνεργάτης» να μοιάζει σχεδόν με άγνωστη λέξη, όμως στην ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος του 20ου αιώνα οι καπνεργάτες έπαιξαν κάτι παραπάνω από πρωταγωνιστικό ρόλο. Εξαιτίας των εξαιρετικά αντίξοων συνθηκών εργασίας, όπως αυτές διαμορφώνονται από την πρώτη δεκαετία του 1900 όταν συστηματοποιείται η εμπορία καπνών στο Αγρίνιο, οι καπνεργάτες είναι από τις πρώτες επαγγελματικές ομάδες που οργανώνονται συνδικαλιστικά, κατεβαίνουν σε δυναμικές και αιματοβαμμένες απεργίες διαρκείας, μετράνε νεκρούς, κερδίζουν με βαρύ τίμημα εργασιακά δικαιώματα που σήμερα θεωρούμε δεδομένα. Για 60 και πλέον χρόνια αποτελούν την αιχμή του δόρατος για το εργατικό κίνημα, αλλά και χαρακτηριστικό δείγμα της απαξίωσης και κατάρρευσης του στα χρόνια του ΠΑΣΟΚ, των ευρωπαϊκών επιδοτήσεων και του νεοπλουτισμού. 

Η Γεωργία Μαυραγάνη, μία από τις πλέον ικανές και ανήσυχες σκηνοθετικές φωνές της σύγχρονης ελληνικής θεατρικής σκηνής, ανέλαβε να φτιάξει εκ του μηδενός μία παράσταση που διατρέχει την ιστορία του καπνεργατικού κινήματος με έδρα το Αγρίνιο. Επέλεξε-  ορθώς κατά τη γνώμη μου - να μην δημιουργήσει ένα νέο έργο μυθοπλασίας, αλλά να καταφύγει σε ένα θέατρο – ντοκουμέντο, το οποίο βασίζεται σε συνεντεύξεις ηλικιωμένων και νεότερων καπνεργατών και καλλιεργητών καπνού, σε ιστορικά στοιχεία και στο βιβλίο του Ευάγγελου Παπαστράτου «Η δουλειά και ο κόπος της».

Με όχημα τις ερμηνείες τριών εξαιρετικών ηθοποιών (Κατερίνα Καραδήμα, Μαντώ Κεραμυδά, Δανάη Σπηλιώτη), ηχογραφημένα αποσπάσματα από ανθρώπους που δούλεψαν στα καπνά, αρχειακό φωτογραφικό υλικό και χαρακτηριστικές μουσικές στίξεις, η Μαυραγάνη δημιουργεί μία εμπνευσμένη, απολύτως μινιμαλιστική παράσταση που ζωντανεύει μία ξεχασμένη Ελλάδα του μόχθου, της φτώχειας και της αγροτιάς. 

«Δεν υπάρχει χειρότερη τιμωρία από μία χωρίς όφελος και ελπίδα εργασία» αναφέρει κάποια στιγμή μία από τις ηθοποιούς. Σε αυτή τη φράση συνοψίζεται και η δουλειά στις φυτείες καπνού στις αρχές του 20ου αιώνα, αλλά και μετέπειτα. Υγρασία, αρρώστιες, αδιανόητα πολλές ώρες δουλειάς, εξωφρενικά χαμηλά μεροκάματα… Από εκεί επιλέγει να πάρει το νήμα η Μαυραγάνη. Αφήνοντας σοφά το χιούμορ να ξεπηδήσει μέσα από το μαύρο. Τις χρειαζόμαστε αυτές τις ανάσες όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με αυτό το σκοτεινό παρελθόν μας, που επιμένουμε να ξεχνάμε. Ίσως γιατί τρέμουμε στην ιδέα μήπως το ξαναζήσουμε, ποιος ξέρει;

Ιστορίες δουλείας, εξαθλίωσης, ανέχειας, αλλά και έρωτα, χαράς και κουτσομπολιού, όπως αυτές λαμβάνουν χώρα στα καπνοχώραφα και τα εργοστάσια καπνού, αποτελούν τον κορμό του πρώτου μέρους της παράστασης, που σε υποβάλλει σε ένα σκωτσέζικο ντους, από το γέλιο στη συγκίνηση. Στο δεύτερο μέρος όμως – που για μένα είναι και το πιο ενδιαφέρον – ζωντανεύει μέσα από ένα χρονολόγιο ολόκληρη η ιστορία του καπνεργατικού κινήματος. Και μέσα από αυτή το πορτρέτο μίας ολόκληρης χώρας με όλες της τις παθογένειες. Από τις αιματηρές απεργίες του 1924, του 1936 και του 1962 στο «Ανδρέα προχώρα, σε θέλει όλη η χώρα!», τις επιδοτήσεις που φαγώθηκαν στα μπουζούκια, τον ρατσισμό απέναντι στους Αλβανούς που διαδέχτηκαν πρώτοι τους Έλληνες στα χωράφια κι αυτό το ανεκδιήγητο διαφημιστικό φυλλάδιο της Αγροτικής Τράπεζας, που προσπαθώντας προφανώς  να πείσει τους αγρότες να πάρουν κάποιο διακοποδάνειο, αναρωτιόταν «Έχεις πιει ποτέ καφέ στο Empire State Building;» Αυτή, κατά τη γνώμη μου, είναι και η μεγαλύτερη επιτυχία της παράστασης της Μαυραγάνη. Ότι αν και μιλάει για τους καπνεργάτες, στην πραγματικότητα κάνει ένα ευρύτερο και βαθύτερο σχόλιο για την ελληνική κοινωνία και νοοτροπία. Μην αφήνοντας κανέναν στο απυρόβλητο. Γι’ αυτό πάνω απ’ όλα αξίζει να τη δει κανείς.